Cilên gelêrî yên kurdî: Kiras-Fîstan û Şal û Şepik

Kîras-Fistan û Şal û Şepik ku bi hezaran sal in cil û bergên gelê Kurd ên kevneşopî û çandî ne, ji bo gelek kesan jî çavkaniya debara gelekan e û di merasîmên taybet ên weke dawetan de jî di nav pêdiviyên jinan de ne.

Cil û bergên ku li parêzgehên wekî Colemêrg, Wan, Şirnex, Sêrt, Amed û Mêrdînê tên bikaranîn navên wan cuda hene.  Ji kincên rengîn ên ku jinan li xwe dikin re dibêjin Kiras û Fîstan, ji cil û bergên mêran re ku ji şêlwar, kember û êlek pêk tê re dibêjin Şal û Şepik.

Bihayê cilan ji 500 lîreyî dest pê dike heta 5 hezar lîreyî dibe.  Qumaşê cilan bi gelemperî ji welatên Rojhilata Dûr ên wekî Iraq û Hindistanê tê.  Cilên herêmî yên ku hem ji bo mêr û hem jî ji bo jinan têne çêkirin, bi piranî di demên taybetî de têne tercîh kirin.  Di demên taybet de wek dawet, Newroz û 8ê Adarê Roja Jinan a Cîhanê, dema ku herî zêde tê lixwekirine.

Firotina cil û bergên herêmî yên Kurdan ‘Şal û Şepik’ û ‘Kiras-Fîstan’ gelek deman hate qedexekirin.

Ev cil û berg di nava jin û mêrên Kurd de ne

Digel ku ciwan van kincan tenê di demên taybetî de li xwe dikin, ew beşek ji jiyana rojane ya jinên pîr in.  Di jiyana rojane û sersaxiyê de jî jinên extiyar tercîh dikin.  Îro ev cil û berg di nava jin û mêrên Kurd de ne.

Kiras-Fîstan (Cil û bergên jinan ên yek tîp) wekî cil û bergên herêmî tê zanîn ku bi reng û şêweyên xwe yên cuda balê dikişîne ser xwe.

Ji kincên herêmî yên mêran re dibêjin Şal û Şepik.  Cilên herêmî yên mêran bi gelemperî ji 3 perçeyan pêk tê.  Ew cil û bergek ji şêlwarê herêmî û kemberek ku li ser vê şêlwarê tê girêdan e.  Jêlek jî li ser vê şêlwarê tê kirin.

Ev cil û berg bûne çanda kurdî.  Ji bo ku çanda kurdî ji holê ranebe, jin û keç “fîstan” û xort jî “Şal û Şepîk” didirûnin, her maleke ku kurd lê dijîn divê van cilan hebe.

Bi van cil û bergan, bi taybetî di dema rêza govendên Kiras-Fîstan de ku di dawetan de tên lixwekirin, wêneyekî pir rengîn derdive holê.

“Ev cil çanda me ne”

Gulşen Îhtiyatoğlu ya ku li Colemêrgê cil û bergên Kiras-Fîstan û Şal û Şepik ên gelê Kurd didirû, diyar kir ku ji ber şewba vîrûsa koronayê weke berê qerase nemaye.  Îhtiyatoğlu, destnîşan kir ku di van kincan de stirî her çend ne wek berê bin jî, diyar kir ku modelên berê yên Colemêrgê, kincên bi kulm û kerîkên lewendî ji aliyê jinên navsere ve tên tercîhkirin.

Herwaha got, ji bilî Kiras – Fîstan û Şal û Şepik, cil û bergên herêma Iraqê yên bi navê ‘Kurtek’ li jinên Şemzînanê li xwe dikin û keçên ciwan pir li wan digerin.

Îhtiyatoğlu, anî ziman ku bi giştî bihayên dirûtina kincan li gorî qumaş û modelê têne diyarkirin.

“Li gorî modelê di navbera 70 û 2 hezar TL’yan de diguhere. Em dikarin rojê sê cil û bergên xwe biqedînin. Fabrîka dikarin du parçe, carinan jî sê perçeyan amade bikin. Bi taybetî di mehên havînê de ji ber ku ev honikin daweta de têxwekirin. Kincên ku em didirû nbi gelemperî di dawetan de li xwe dikin. Bûkên ku di jiyanê de wan li xwe dikin jî van cil û bergên du mehên ewil di serdanên xwe yên malê de li xwe dikin. Ji ber ku çanda me ye Kiras û fîtan gelek girîng in. Berê bûkan dihatin bikaranîn. Ji bo salekê wan li xwe bikin. Bi vî awayî ji cil û bergên ku li xwe kiribûn dihat fêmkirin ku ew bûka malê ne. Her wiha jinên me jî van kincan pir li xwe kirine.

“Ji dapîrên me mîras maye”

Îhtiyatoğlu got, “Ev cil û bergên kevneşopî ji dapîrên me mane” û dû re wiha li axavtina xwe zêde kir: “Kiras-Fîstan û Şal û Şepik nirxeke ku bi sedan sal e li hatiye xwekirin û ji me re maye. Îro jî bi heman qîmetê ye. Di demên berê de armanca me ew e ku em vê nirxê çandî bigihînin nifşên paşerojê. “Îro hema hema li her malekê ev cil û berg hene. Bi saya van cil û bergên kevneşopî em jin pere qezenc dikin û em nahêlin ku nifşên niha van cilan ji bîr bikin.” wî got.

“Di du dawetan de yek cil nayê lixwekirin”

Mehmet Ozdemîrê ku 10 sal in li Wanê cil û bergên gelêrî yên wekî Kiras-Fîstan û Şal û Şepik difiroşe, diyar kir ku ev cil û bergên herêmî ji bo dawetan pêwîst in.

Ozdemîr anî ziman ku Kiras-Fîstan û Şal û Şepik her tim di rojên taybet de li xwe dikin û wiha dewam kir:

“Şal û Şepik û Kiras-Fîstan teqez li vir di dawetan de tên lixwekirin. Di rojên girîng de dê her tim cil û bergên herêmî hebin. Ev cil û bergên herêmî hema bêje li hemû bajarên Rojhilat û Başûrrojhilat tên kirin. Bi taybetî di bihar û havînê de, di dema demsala dawetê.”

Ozdemîr, diyar kir ku li cihê kar her cure cil û bergên herêmî hene û wiha got: “Li esnafan her cure cil û bergên herêmî hene. Qumaşên bi kevir û bê kevir hene. Mişterî li me dikire û modela ku dixwaze çêdike. Biha li gor cil û berg û qalîteyê û modela xemilî diguhere.Bi giştî Dubai em van cilan ji Tirkiyeyê tînin.Di her dawetekê de modelên cuda li xwe dikin. Di du dawetan de yek cil nayê lixwekirin. Modelên me li gor demê diguherin. “

Ji malpera The Independentturkish hat standin û Çandnameyê wergerande kurmancî

Lêkolîner: Hamdîye Çîftçî Oksuz