Xwarina Bê Gluten

Xwarina bê gluten tê vê wateyê ku xwarinên ku gluten tê de ne di parêzê de ne.

Gluten  proteînek e ku di xwarinên wekî genim, ceh, nîsk û yulafê de tê dîtin. Gluten maddeyek e ku rê dide hevîr biwerime û elastîk çêbike û dema ku bikeve laş zik jî dikare pê ve bizeliqe. Gluten  proteînek e her çend ew ji bo pergala hezmê ya her kesî ne maqûl e, lê xwarina glutenê dibe ku di hin kesan de bertek nîşan bide. Ev rewş dikare di mirovan de wekî nexweşiya çolyak, alerjiya gluten an bêtehemûliya glutenê (hesasiya gluten) çêbibe. Lêbelê, zirarên glutenê li gorî nexweşî û mirov taybetmendiyên cûda hene. Dema ku nexweşiya çolyaknexweşiyek ciddî ye ku hin prensîbên jiyanê hewce dike, alerjiya gluten rewşek e ku ji nexweşiya çolyakê bi nîşanên siviktir e. Hestiyariya glutenê (bêtolerasyona glutenê) rewşek e ku dikare bi prensîbên xwarinê ve were rêve kirin. Di berdewamiya gotarê de, hûn dikarin tiştê ku hûn di derbarê xwarina bê gluten de meraq dikin bibînin.

Xwarina Bê Gluten çi ye?

Xwarinek bê gluten bi tevahî derxistina xwarinên glutenê ji parêza we vedihewîne. Kesên ku dixwazin dest bi vê parêzê bikin, berê xwe didin hin giliyan. Vana dikarin bibin sedema pirsgirêkên digestiyê yên wekî nexwarinê, felqbûn, nexweşiyên tevgera rûvî yên wekî qebizbûn, îshal an gazê, êşa movikan an windabûna bilez a giran piştî xwarina xwarinên glutenê. Dema ku mirov de giliyên weha hebin, girîng e ku bi bijîşkek re şêwir bikin û ceribandinên pêwîst bêne kirin û diyar bikin ka hestiyariya glutenê heye an na. Kesên ku dixwazin dest bi parêzek bê gluten bikin, divê bê guman berî ku dest bi vî rengî parêzê bikin kontrolên pêwîst bikin. Windakirina giraniya tenduristê  dikare were bidestxistin. Sedema vê yekê dibe ku ev be ku girtina karbohîdartan di parêza bê gluten de bi girîngî raweste, dema kirîna xwarinên pakêtkirî baldartir be, û vexwarina sebze, fêkî û çavkaniyên proteîn zêde bike.

Xwarinên Bê Gluten çi ne?

Ji ber ku glûten di xwarinên wekî ceh, genim, nîsk û yulaf de tê dîtin, koma xwarinê ku ew tê de ne pir zêde ye. Di jiyana rojane de, nan, makarna û pasteyên ku herî zêde têne xwarin rêjeyên zêde tê de gluten hene. Nimûneyên xwarinên glutenê ku bi gelemperî xwarinên wekî kek, paste, pîvaz, çerez, bagel, û pizza têne xwarin in. Ji xeynî van, ji ber ku glûten di sos, goşt û hin tiştên din de tê dîtin, kesên ku dê parêzek bê gluten bişopînin divê ji vê mijarê haydar bin û ji pîsporan bipirsin. Di parêzek bê gluten de, xwarina karbohîdartan disekine, û bi vî rengî enerjî dikare kêm bibe. Ji bo pêşîlêgirtina vê yekê, xwarinên ku dê wekî karbohîdartan bixebitin divê di bernameya parêza bê gluten de cih bigirin an na. Dibe ku hewce be ku hem genimên bê gluten û hem jî yên saxlem tê de hebe. Ji xeynî vê, her cûre xwarinên ku ji ceh û birincê têne çêkirin jî dikarin di parêza bê gluten de cih bigirin. Hin xwarinên bê gluten bi gelemperî ev in:

• Cûreyên ard: Hevîrê birinc, ardê ceh, ardê kartol, ardê kestane, ardê bihîv, ardê boçêbizina.
• Dêxil : Ceh, birinc, genimêreş, îrmik,  tovê felq, tovê çhia ,  tovê teff, nîsbel (nîşasta) .
• Şîr û Berhemên Şîr: Penîr, mast, kefîr, krem, rûn, krema.
• Berhemên goşt : Goştê sor, mirîşkên wek mirîşk-elelok,  masî – xwarinên deryayê û hêk.
• Fêkî û sebze: Kartol, pîvaz, sîr, fireng, îsot, becan, hemû sebzeyên pelên kesk, xiyar, avokado, mûz, tirî, mango, kelek, sêv, hirmî.
• Bişkojkên hişk: Fasûlyeyên hişk, fasûlyeyên şekir, barbûnye, beqle, nok, nîsk, soya.
• Rûnên nebatî: Rûnê gulberojê, rûnê ceh, rûnê zeytûnê, rûnê fistiqê, rûnê kanola, rûnê gûzê hindî, rûnê gûzê.
• Gwîz: Gûz, bihîv, fistiq, findiq, leblebî, hêrûgê hişk, mişmiş.
• Vexwarin: Av, dew, ava mîneral, ava fêkiyên teze, çay, qehwe, çayên giyayan.

 

Xwarinên Bê Gluten çi ne?

Dema ku xwarinên bê gluten hilbijêrin, hûn dikarin ji bijîjk an parêzvanekî di derbarê hilberên bê gluten de ku dê alternatîfên dewlemend ên tenduristiyê peyda bikin, alîkariyê bistînin. Ger xwarinên bê-gluten ji sûkê bêne tercîh kirin, pir girîng e ku meriv etîketên li ser pakêtan lêkolîn bike da ku hûn zanibin ka ew glûten hene an na. Daxuyaniyek heye ku ew di nav xwarinên pêşpakkirî yên ku wekî bê gluten têne firotin de gluten tune. Lêbelê, ne tenê daxuyaniya bê gluten a li ser pakêtan, lê di heman demê de nirxên xwarinê yên gelemperî, rêjeyên xwê, şekir û karbohîdartan jî bi baldarî bêne lêkolîn kirin. Xwarinên bê gluten bi gelemperî ji hevîrê birinc an jî ardê kartol têne çêkirin, û mîna xwarinên ku glûten hene, gelek celeb têne dîtin. Ev xwarin dikarin bi hêsanî li malê bi malzemeyên guncav werin amadekirin. Nimûneyên xwarinên bê gluten hene:

• Patpat
• Fêkiyên hişk
• Mastê bifêkî
• Kekên bimûz
• Kurabîyeyên ku ji ardê behîv an jî tûyan tên çêkirin
• Biskuwîtên ku bi rûnê fistiqên erdê têne çêkirin
• Qeşayên ku bi fêkî û kremên teze tên çêkirin
• Kurabiye, kek û krakerên ku ji hevîrê koçêbizinan têne çêkirin
• Şîranî û kekên ku bi ardê birinc û çikolata bîterê tên çêkirin

Feydeyên Xwarinek Bê Gluten çi ne?

Digel ku tenê dermankirina nexweşên çolyakê, parêza bê gluten di heman demê de wekî rêbazek dermankirinê ji bo kesên ku bi alerjiya gluten û hesasiya glutenê re jî tê bikar anîn. Lêbelê, xwarina bê gluten niha ji bo dermankirina gelek nexweşiyên wekî şekirê tîp 1, nexweşiyên norolojîk, otîzm, dermatît, sendroma rûvî ya hêrsbûyî(irritabl) (IBS), artrîta romatoid, nexweşiyên dil, qelewbûn û berxwedana însulînê tê bikar anîn. Her çend parêza bê gluten ne nexweşiyek naskirî be jî, ew parêz û şêwazek jiyanê ye ku ji hêla kesên ku dixwazin bi rengek saxlem giraniya xwe winda bikin tercîh dikin. Tê gotin ku kesên ku bixwe parêzek bê gluten bi rêve dibin dibe ku di encama serîlêdana parêzek bê gluten de nîşanên wekî êşa zik, îshal, dîyare, gaz û sorbûna çerm kêm bibin.

• Windakirina giraniya tendurist
• Zêdekirina berxwedana parastinê
• Dûrbûna ji xwarinên hazir ên wekî fast food,
• Nexwarina xwarinên pêvajoyî û bi germahî (salam, sosîs, sosîs, hwd.)
• Nebûna pirsgirêkên digestiyê yên ku ji ber xwarinên glutenê têne çêkirin
• Nebûna kêmbûna vîtamînan ji ber zêde xwarina fêkî û sebzeyan
• Kêmbûna baldarî û kêmbûna pirsgirêkên baldariyê
• Li ser tenduristiya por-nenûkan bandorên erênî peyda dike
• Zêdekirina kalîteya xewê
• Kêmkirina depresyon û fikaran

 

Zirarên Glutenê

Gluten proteînek zehmet e ku ji dexlên wekî genim, ceh, nîsk û yulafê pêk tê û di gelek xwarinan de tê dîtin. Ew dikare bibe sedema westandin û êşa mîdeyê, nemaze di mirovên bi hesasiya glutenê de. Ji xeynî van, ew dikare bibe sedema kêşa(kramp) masûlkan û êşa lingan jî. Dema ku meriv li zirarên glûtenê bi gelemperî dinêre, hin madde wiha ne:

• Gircomî, perçivandin
• Îshal(emelî) an qebizbûn
• Êşa ma’deyê
• Ulcerên dûbare
• Serêş
• Êşa hestî û movikan
• Westandina kronîk
• Metirsiyan obozîteyê
• Nexweşiya hîperaktîveyê
• Depresyon û nexweşiya fikarê,

Xetereyên Xwarinek Bê Gluten çi ne?

Bi veguheztina parêzek bê gluten re, dibe ku hin  nirxên vîtamîn-mîneral û yên din ên xwarinê  kêm bibin. Xwarinên ku gluten tê de xwedî rêjeya kalorî, şekir û rûn in. Ji ber vê yekê, hûn dikarin bi pêşnîyara bijîjk an parêzvanek  vîtamînan bigirin da ku li şûna maddeyên ketî biguhezînin, û veguherînin bernameyekê ku dê alternatîfek tendurist û dewlemend peyda bike. Hin nirxên ku bi parêza bê gluten kêm dibin û hewce ne ku werin guheztin ev in:

• Hesin
• Kalsîyum
• Asîdê folîk
• Lif
• Tîamîn (vîtamîn B1)
• Riboflavin (vîtamîna B2)
• Nîasîn (vîtamînên B3)

Tiştên ku di xwarinekê bê gluten de divê  werne baldarkirin

Xwarina bê gluten hewce dike ku çend parametre bêne hesibandin. Di destpêka van de, ji bo ku xetera hevdîtina çeprast ji holê rabe, amûrên ku di amadekirina xwarinên bê gluten de têne bikar anîn jî ji hev cihê ne. Faktorek din peydakirina kabîneyek an dolabekê hilanînê ya cihê ji bo veqetandina xwarinên bê gluten û bi glûten di metbexê de hebe. Ji xeynî van, ger hûn ê ji derve bixwin, divê were gotin ku di dema sîparîşê de divê bê gluten be û divê bala xwe bidinê ku hilberên wekî goşt û masî yê bi biraş an jî buharê  bixwarinên kêm rûn tercîh bikin.

Çavkanî: https://www.medicalpark.com.tr/

Werger: Çandname