… Jiyana dibistanê ya zarokên Fînlandî encama polîtîkayên ciwan û perwerdehiyê yên Fînlandiyayê ye; ne testên PISA ne. Pêşketina zanistên civakî, hunerên dîtbarî, werzîş û jêhatîbûna pratîk bi qasî jêhatîbûna xwendinê, zanistî û xwende-nivîsandetiya matematîkî di pergala perwerdehiya Fînlandiya de girîng e. Zarokên Fînlandî di tevahiya jiyana xwe ya kreş û dibistana seretayî de bi kêfxweşî dilîzin û fêr dibin. Mamosteyên Fînlandî û dêûbavên Fînlandî jî difikirin ku awayê çêtirîn ji bo hînkirina têgehên razber di matematîkê de an zanistî de pratîkkirina muzîk, drama an werzîşê ye. Ev hevsengiya di navbera şêwazên hînbûna akademîk û ne-akademîk de formulek efsûnî ye ji bo dabînkirina bextewariya zarokan li dibistanê. Testên PISA hin pîvanên pir girîng ên jiyana dibistanê ji holê radike.
Pasi Sahlberg
Mesrefên kêm, demjimêrên dibistanê yên kurt, serkeftina akademîk a bilind; Sîstema perwerdehiyê ya Fînlandiyayê, ku têgihîştina perwerdehiyê ya ku girîngiyê dide kesayetî û serxwebûnê, li hev dike û berpirsiyariya sazkirina bernameya xwe ya perwerdehiyê li ser xwendekarên xwe ferz dike, hîn jî wekî welatê xeyalên perwerdehiyê didomîne.
Li vir 9 rastiyên sosret ên derbarê pergala perwerdehiya Fînlandî de hene;
1-
Temenê destpêkirina dibistana mecbûrî li Fînlandiyayê 7 sal e.
Temen çi dibe bila bibe, zarok bixwe bi piyan an bi duçerxeyê diçin dibistanê.
Çanda Fînlandî girîngiyê dide mezinbûna serbixwe ya zarokan. Dê û bavên ku zarokên xwe tînin dibistanê yan jî ders xebitandin, tiştekî wisa tune.
2-
Bernameya Fînlandî ji diyarkirina çarçoveyek hêsan û gelemperî pêk tê.
Mafê xwendekaran heye ku bernameyên xwe yên perwerdehî û hîndekariyê li gorî berjewendî û hewcedariyên xwe ava bikin. Mamoste jî wisa ne.
3-
Xwendekarên Fînlandî di şeş salên xwe yên pêşîyê ên perwerdehiyê de qet not nadin. Nirxandin heta dawiya pola heştan ne hewce ye, û xwendekar nebin mijara pergala îmtîhanê ya standard. Dema ku ew tenê 16 salî ne, ew dikevin ezmûnekê neteweyî.
4-
Mamoste di nav rojê de bi navînî çar saetan dersê didin. Ji bo pêşkeftina xwe ya pîşeyî hefteyê du saetan vediqetînin ku beşdarî perwerdehiyê bibin.
Tevahiya dema ku xwendekar di dibistana seretayî de wekî dema dersînorî/betlaneyê derbas kirine 75 hûrdem e. Li Amerîkayê ev rêje dadikeve 27 deqîqeyan. Li Tirkiyeyê navînî 45 deqîqe ye.
5-
Hemî mamoste bi kêmanî xwediyê destûrnameyek masterê ne û di nav 10% de bi serfiraziya zanîngehê têne hilbijartin. Mamostetî yek ji wan pîşeyan e ku li ber çavên civakê xwedî statûya herî bilind e.
Fînlandiya xwedî çandek e ku mamosteyan wekî serketî an neserkeftî nanirxîne. Mamosteyên xwedî kêmasiyan bi bernameyên nû yên perwerde û hîndekariyê rê li ber xwepêşxistinê vedikin. Ti tirsa tu mamoste tune ku ji ber performansê ji kar were avêtin.
6-
Ji ber ku cihê fêrbûnê dibistan e, spartek nayên dayîn.
Her zarokek wek ferdekî tê qedirgirtin. Ger zarokek têra xwe baş hîn nebe, mamosteyên wan tavilê vê yekê dibînin û bernameya fêrbûna zarok li gorî hewcedariyên wî yên takekesî çêdikin. Heman tişt ji bo zarokên ku ji dibistanê ne, bêzar in, an bi asta xwendina bilind re derbas dibin.
Asta bilind a perwerdehiya mamosteyan sedema herî girîng e ku ew dikarin her cûre pêşveçûna zarokan bişopînin û çareseriyên nerm biafirînin. Li gorî rêjeyan, bi navînî %30 ji zarokan di neh salên pêşîn ên jiyana xwe ya perwerdehiyê de bi bernameyên taybetî têne piştgirî kirin.
7-
Di dibistanên Fînlandî de ji bo werzîşê gelek cîh heye, lê tîm tune ku pêşbirkên werzîşê li dar bixin. Pêşbazî, bidestxistina pêşbaziyek di çanda Fînlandî de nayê nirx kirin.
8-
Li Fînlandiyayê dibistanên taybet nînin û hemû lêçûnên perwerdehiyê ji aliyê dewletê ve tên piştgirîkirin.
Dibistanên Fînlandiyayê bi hev re hevrikiyê nakin, berovajî vê yekê hevkariyê dikin. Hema hema hemû dibistan xwedî heman asta serkeftinê ne. Ji ber vê yekê tu îmtiyazên dibistanê li hember yên din tune.
Perwerde tê wateya “pêşkêşkirina derfetên wekhev ji bo hemûyan”. Têgîna wekheviyê nirxek awarte tê dayîn. Hemû zarok, bê ferq û hunerên xwe, di heman polan de dixwînin.
9-
Li gorî gelek welatên Ewropî û DY, bêtir budceya ku ji perwerdehiyê re li Fînlandiyayê tê veqetandin di hawîrdora polê de tê xuyang kirin. Ji ber ku hem mamoste hem jî rêveber hema hema heman mûçe distînin. Ji ber vê yekê lêçûnên perwerdehiyê li Fînlandiyayê pir kêmtir in.
Lê mamosteyek kevnar a 15 sal şixulîye ji mezûnê zanîngehê yê nû çêtir qezenc dike.
Werger: Firat Bawerî
