Dibistanên li Fînlandiyayê ji aliyê hemû beşên civakê ve tên piştgirîkirin û weke saziyên girîng tên nirxandin. Perwerdeya dibistanê ne tenê peywira dibistanê ye, di heman demê de erka hawîrdora ku dibistan tê de ye jî. Di vî warî de dibistan wek saziyên ku bi rastî bi civakê ve girêdayî ne û bi hev re piştgirî didin hev xuya dikin. Em dibînin ku civak bi hemû sazî û rêxistinên xwe û bi avahiyeke xwe ya siyasî ve li pişt saziya dibistanê weke hêzekê radiweste. Bi vî rengî, dema ku saziya dibistanê di civakekê de ew qas bi qîmet e, neçar e ku hînkirin di nav komên pîşeyî yên herî hêja yên wê civakê de be. Bi rastî, ew e. Pîşeya mamostetiyê li Fînlandiyayê di nav pîşeyên herî bi nirx de ye. Mamostebûn di heman demê de bi nirx û zehmet e. Fakulteyên perwerdehiyê xwendekarên xwe yên ku di encama îmtîhanê de puanên bilind distînin, hilbijêrin. Di nav şert û mercên ku di kesên ku dê mamoste bin de bên lêgerîn; Pîvanên mîna ku mirov bikaribe têkiliyên baş ava bike, empatîkirin, daketina asta zarokan, xwedî kesayetiyek lêkolîner hene.
Tenê ji deh yekê kesên ku serî li zanîngehê didin ku bibin mamoste dikarin vî mafî bi dest bixin. Perwerdeya mamostayan wek perwerdeya bijîjkî 6 salan dom dike û her mamoste perwerdeya zanîngehê herî kêm bi du qadan temam dike. Bi gotineke din, tê misogerkirin ku her mamosteyek xwediyê bawernameya masterê bi du beşan be.
Her wiha aliyek mamosteyan heye ku her tim xwe nû dike û geşedanan dişopîne. Tê dîtin ku ew hewl didin ku her tim xwe li qadê pêş bixin.Mamoste ne di bin çavdêriya berdewam de ne. Plan û bernameyên têkildarî dersa ku li dibistanê dikin, nayên pirsîn, lêkolîn û pejirandin. Baweriya temam bi mamoste heye. Weke ku min di serî de jî behs kir, lihevhatinek di navbera dibistan û civakê de xuya dike ku di navbera mamoste, dêûbav, xwendekar û rêveberiyê de heye. Tê dîtin ku hesta sereke ya ku divê bibe bingeha perwerdehiyê, hesta pêbaweriyê, bi tevahî ava bûye. Ev hesta baweriyê; Ma hûn nahêlin ku rêveberiya dibistanê planên perwerdehiyê yên ku hûn ê di pola xwe de pêk bînin pesend bike? Ji bo pirsa wî/wê ya “Em çima testîqkirin bidin, ew ji hînkirina min bawer nakin?” Hûn dikarin wê di bersivê de bibînin. Mamoste pir azad û pêbawer in. Mamosteyên ku dikarin bi xwe biryara xwe bidin, bi vê pêbaweriyê jî xwediyê mekanîzmayek xweser a bêhempa ne.Di çavdêriya dibistanê de ku me li Fînlandiyayê kiriye, mimkun e ku di bin sernavên jêrîn de kalîte û taybetmendiyên giştî yên mamosteyan werin berhev kirin.
Bi Rêve Birina Demê
Yên mamosteyan; Dema ku ketina dersê, destpêkirina dersê, birêvebirina pêvajoyê, qedandina dersê, veguheztina çalakiyê;
Beriya her tiştî em dibînin ku mamoste di ketin û derketina dersê de demdemî ne, wextê bi hişkî dişopînin, vê yekê jî wekî rêbazek perwerdehiyê dibînin û bi vî alî ve xwendekar jî modelên mînak in. Mamosteyê ku di warê materyalan de amadekirî tê dersê, di wextê xwe de dest bi dersê dike û di wextê xwe de diqedîne. Ew bala xwe dide ku wextê xwe bi bandor bikar bîne. Dema mamoste dikeve dersê, xwendekar li ber xwe nadin, lê tê dîtin ku ew amade ne ku tiştek ji mamoste fêr bibin. Weke ku berê jî hat behskirin, ku hemû mamoste xwediyê bawernameya akademîk a masterê ne û xwedî perwerdeyeke baş in, wan hem di warê zanistî de hem jî di warê pedagojîk de serdest dikin. Li vir, rêbaza kevneşopî ya mamosteyan, tê dîtin ku wan pozîsyona xwe ya ragihandina agahiyan dane aliyekî û ji bo gihandina agahiyan û pêkhatina fêrbûnê riya rêberiyê hilbijartiye. Ji ber vê yekê, mamoste bi piranî ji çalakî û rêbaza xebata komê ya ku xwendekar di pêvajoya hînkirinê de çalak e, sûd werdigirin.
Dersa ku bi dersdayina mamosteyê bi kurtasî dest pê dike, bi çalakiya komê ya xwendekaran, bi karanîna amûran jî didome. Dûv re, ders bi çalakiyên din ên li pey hev û çalakiyên pratîk-oriented têne fêr kirin. Ji ber ku di hînkirina dersan de rêbaza çalakiyê pir tê bikaranîn, tiştekî wisa nîne ku ders beriya wextê qediyane yan jî dem têrê nake. Di dawiya dewreya dersê de tê dîtin ku çalakî qediyane û dersa ku bi dengekî ne diyar dest pê dike bi dengekî mûzîkê yê ne diyar diqede.
Xuyabûnî
Helwesta mamoste, reftarên modelkirinê, dilpakî, şêwaza lixwekirinê, tona deng û hwd. Dema ku em li gorî; azadiya tund a mamosteyan li Fînlandiyayê di xuyang û cil û bergên wan ên giştî de jî xuya dike. Mamoste jî wek xwendekaran bi çi awayî bixwazin dikarin werin dibistanê. Ev azadî nahêle ku ew nêrînek ku bibe sedema nerehetiya hawîrdora wan hilbijêrin. Hem şagird û hem jî mamoste dikarin bi şeklên cûrbecûr porê xwe û lixwekirina xişrên cûrbecûr werin dibistanê. Mimkun e ku meriv mamosteyên bi rîh, rîh top, guhar, porê bi toqa, gerdenên cûrbecûr, an rêveberek ku di rojek zivistanê de bi sandeletan li dora dibistanê digere bibînin. Wekî ku min berê jî behs kir, mamosteyên dibistanên Fînlandî yên ku bi civakê re lihevhatî ne, dikarin bi heman rengî xuyangê xwe yê li dibistanê bi heman rengî nîşan bidin ku ew çawa li xwe dikin, di jiyana xwe ya xwezayî de tevdigerin û çi şêwazê jiyanê bijartine wihane. Ew ji tevlêbûna tevgerên nejidil dûr dikevin. Ya rast, sîstemeke ku wan neçar bike ku bi awayekî sûnî tevbigerin tune. Ji bilî vê, reftarên mamoste ku ji xwendekaran re bibe nimûne, nayê hêvî kirin. Hem xwendekar hem jî mamoste bi awayekî xwezayî tevdigerin û rêbazeke ragihandinê ya xwezayî dipejirînin. Dibistan ne xwediyê şiyana ku xwendekar bi tundî biguhere û biguherîne û di vî warî de mîsyonek ji mamoste re deyne. Xwendekar û mamoste bi jiyankirinê ber bi pêşerojê ve pêşve diçin, ji amadebûna ji bo pêşerojê di hawîrdora dibistanê de wêdetir in. Tê dîtin ku hêmana herî girîng a di bin van hewldanan de hesta berpirsyarî û baweriyê ya pêşketî ye.
Mamoste û xwendekar bi hesteke bilind erkên xwe pêk tînin. Xwendekar fehm dike ku mamoste bi dilpakî rêberiya wî dike û bi rastî jî dixwaze alîkariya wî bike ku hîn bibe. Mamoste jî haydar e ku xwendekar çiqasî amade û dilxwaz e ku fêr bibe. Ev hişmendî di diyarkirina rolên di polê de faktorek girîng e. Mamoste cihê xwe yê rêzdar di polê de diparêze, bi dilpake lê gava hewce dike hişyar jî dike. Ders di hawîrdorek pêbawer de, bi hestek berpirsiyarî û erkî, û ragihandina bi bandor têne fêr kirin. Di hawîrdora polê de dengekî xemgîn tune. Mamoste bi dengekî bilind napeyive, bi dengekî normal, heta bêdeng jî dipeyive. Lê her kes mamoste dibihîze. Heya dawiya dersê, xwendekar ji dersê naqetin, bi berpirsiyariyek bilind xwe li dersê vedigirin.
Fêrbûn û Rêveberiya Polê
Dema ku em mamoste di warê mijûlbûna bi xwendekaran re di lêkolînên takekesî de, piştgirîkirina beşdarbûna xwendekaran di dersê de, piştgirîkirina fêrbûna di pêvajoyê de, zelaliya rêwerzan, tevgera di polê de û cûdahiyê de binirxînin;
Tê dîtin ku ders bi piranî bi awayê xebata komê tên dayîn. Lêbelê, rêbaza hînkirina dersa kesane jî tê bikar anîn. Dibe ku ev li gorî taybetmendiyên qursan cûda bibin. Di hînkirina hemû dersan de tiştek hevpar heye, ew jî ew e ku rola mamoste di polê de ne hînkirine lê rênîşandana fêrbûnê ye. Mamoste ji bo ku di polan de ders bidin hewl nadin. Ew rêberiya fêrbûna zarokan dikin. Ew piştgirî didin fêrbûna zarokan. Şagirt dizane ku hînbûn bi esasî berpirsiyariya xwendekar e. Ji aliyê din ve mamoste ji dil û can piştgirî û rêberiya xwendekar dike ku vê berpirsiyariyê bi cih bîne. Mamoste bi gelemperî ji berê de amadekirî têne dersê û talîmatên çalakiyê bi zimanê xwe yê zikmakî amade dikin. Wezîfeya mamosteyê di hînbûnê de hema hema bi dayîna dersan diqede. Pêngava paşîn ji xwendekaran re dimîne. Komên çalakiyê ji aliyê xwendekar bi xwe ve têne çêkirin. Li gorî talîmatê çalakî ji aliyê xwendekaran ve tên kirin. Di vê pêvajoyê de mamoste erka rêbertiyê bi cih tîne. Di dawiya çalakiyê de ji aliyê mamoste ve talîmata çalakiya nû tê dayîn û dîsa heman pêvajo tê meşandin. Di vê navberê de ji bo xwendekarên ku berê neçûne dersên din bi awayekî cuda pratîk dike û tê dîtin ku digihîje asta polê. Di vê navberê de, xwendekarên xwedî jêhatîbûn û jêhatîbûna taybetî, xebatek zêde tê dayîn, û pêşveçûna wan bi cûdakirina wan di polê de tê piştgirî kirin. Di vê navberê de, mamoste hemî komên çalakiyê bi rêveçûna li derûdora polê kontrol dike û piştgirî dide lêkolînên kesane. Li gorî talîmatê çalakî ji aliyê xwendekaran ve tên kirin. Di vê pêvajoyê de mamoste erka rêbertiyê bi cih tîne.
Bikaranîna materyalan
Dema ku em werin li ser mijara cihêrengiya materyalên dersê, belavkirina materyalan di nav xwendekaran de, karanîna wan û hwd.
Em dibînin ku hemî xwendekar gihîştina hemî materyalan wekhev in. Mîna pirtûkên dersê, malzemeyên çalakiyê jî ji aliyê dewletê ve tên dayîn. Lêbelê, zarok nîşan didin ku ew ji karanîna materyalan berpirsiyar in, wekî li her deverê ku ew malzemeyên ku tenê ji ber ku dewlet wan peyda dike xera nakin. Bi rastî em dibînin ku xwendekarê ku nîvê lûleya boyaxê bi kar tîne, devê lûlê dipêçe û nîvê din jî di nav malzemeyên din de bi cih dike da ku boyax zuha nebe. Bikaranîna materyalan di pergala perwerdehiya Fînlandî ya li ser bingeha çalakiyê de girîng e. Di vê wateyê tê dîtin ku di nav xwendekaran de wekhevî pêk tê.
Em dibînin ku mamoste bi amadekirina malzemeyên ku dê di dersê de bikar bînin tên dersan. Yanî mamoste bi amadekariyan tên dersê. Ji ber ku meteryalên xwendekaran jî di dersê de amade ne, tiştekî wisa ku nikaribin bê maddî/daringî çalakiyan bikin tune. Di her atolyeya dibistanê de bi têra xwe materyal hene. Van materyalan hem ji hêla xwendekar û hem jî ji hêla mamosteyan ve tu carî winda nabin. Materyal bi hestek berpirsiyariya çavnebar têne bikar anîn. Her materyalê dibistanê li gorî armanca xwe tê bikar anîn.
Her weha, ku em lê zêde bikin;
Fînlandî û Swêdî li Fînlandiyayê zimanên fermî ne. Lêbelê, her mamoste dikare bi îngilîzî û hem jî bi zimanê xwe yê zikmakî biaxive.
Ji ber ku her beşê civakê bê şert û merc baweriya xwe bi mamosta heye, maf û desthilatiya mamoste heye ku vê mufredatê dirêj bike, her çend ders hebin jî.
Di civakeke ku rêz û bawerî bi mamoste re hebe, dema pêwîst be mamoste dikare xwendekaran hişyar bike. Xwendekar jî li gorî vê hişyariyê tevdigere. Mamoste dema ku vê dikin rêzê li mafên şexsî yên xwendekaran digirin. Hemî mamoste dost in lê xwedî desthilatdariya profesyonel in. Her çend ew ji xwendekaran hez bikin jî, ew dizanin ku pêdivî ye ku dûrbûna/navbeyna xwe biparêzin.
Mamoste li ser spartekan ne mecbûr in. Mesele, ew dikarin bi awakî ku zorê nedin xwendekaran, bi qasî 15 deqeyan spartekan bidin.
Her mamosteyek di zanîn û jêhatîbûna xwe de xwe de pêşketîne, ji ber ku bi kêmanî asta xwendina akademîk a dersînorkirîdane. Her wiha, rastiya ku ew di pergalek perwerdehiyê de derbas bûne, wan dihêle ku bibin meyla modela perwerdehiya bingehîn a çalakiyê û bibin xwedî ezmûn. Tê dîtin ku her mamoste di perwerdehiya zanîngehê de perwerdehiya qada duyemîn digire, ji ber vê yekê qursên cûda digirin. Wek mînak tê dîtin ku mamosteyê biyolojiyê jî beşdarî dersên erdnîgariyê dibe. Ev rêbaza qursa înteraktîf a navdîsîplînerê hêsantir dike.
Wekî din, mamoste di rêza hiyerarşîk a civakê de çîneke bilind de cih digirin. Li hemberî van helwestan polîtîkayeke bilind hatiye diyarkirin. Em dibînin ku mamosteyekî nû ji 2500 Euroyî dest pê dike û ev heq/meeş li gorî dibistan û salê zêde dibe.
Di encamê da; Li Fînlandiyayê mamostebûn tê wateya ku bi tevahî serbixwe, berpirsiyar, birçîtîya ji hînkirin û fêrbûnê re, xwedî hestek pêşkeftî ya xwe-kontrol, lêpirsîn, fikirîn û pêbawer e.
Huseyîn Ozkan*
*Pisporê Zanista Perwerdehiyê, Rêveberê Perwerdehiyê
*Çavkanî: https://www.turkiyeegitim.com/finlandiyada-ogretmen-olmak-848yy.htm
