Çîroka Eshabê Kehf (Heft Xortên Razayî )

Çîroka Eshabê Kehfê

 

(Eshabê Kehfê xortên bi Xwedê bawerî anîne, mûmînên di serdema împaratorê Dakyanusê pûtperest de ji bo bawerîbûn û yekîtiya Xwedê şer kirin û ji ber zilma Dakyanûsê revîyan.)

Heft Xortên Razayî an  Rêhevalên Şikeftê  ku di Quranê de derbas dibe piştî ku bi salan di şikeftekê de razan û ji xew rabûn.

Eshabê Kehf li Diyarbekirê li navçeya Licê (gundê Dêrqamê)ye

 

Çend heval, yên nêzîkî împarator Dakyanus bûn, bi îdeaya tewhîdê, her dem ji Xwedayê mezin dua û lava dikirin ku ew zilm û zordariya împaratoriyê wan ên pûtperest û zalim bi dawî bibe.

 

Lê împaratorê zalim ji ber pozbilindî û qûretîya xwe roj bi roj kufr û zulma xwe zêde kir û heta daxwaza îlahtîyê kir. Ne tenê ew, wî dest pê kir ku her kesê ku di îdeaya tewhîdê de ne, kom kir, îşkenceyên giran li wan kir û li ber deriyên bajaran darve kirin.

 

Di vê navberê de pê hesîya ku kesên nêzê wî yên Eshabê Kehf jî bawermend in. Împarator bi hêrs, wan  bangê cem xwe kir. wan tehdît kir.

 

Lê ji ber ku ew gîhiştibûn kêfa ebedî ya îmanê, tu carî ji van tehdîdan netirsiyan û li hember desthilatdarê zalim jî dudilî nebûn û rastiya xwe li rûyê wî vegotin. Xweda rewşa wan wiha rave dike:

“Em xebera wan bi rastî ji te re dibêjin. Heqîqeten ew, çend xortên wanî bûn ku wan îman bi Xwedayê xwe anîbû; me jî hîdayeta wan zêde kir. (SÛREYÊ KEHF-13)

“Me dilê wan bi heqiyê ve gireda. Wexta ku li ber zaliman rabûn, gotin: “Perwerdekarê me, perwerdekarê erd û asîmanan e. Ji Ellah pê ve, em li ber tu îlahên din nagerin, an na wê gotinê me pûç û bêhûde bin.” SÛREYÊ KEHF-14)

 

“Vî gelê me, ji wî pê ve hin îlahên din dihebînin. Lê, di heqê îlahtiya wan de ma ne lazim e ku delîlekî eşkere bînin? Ma ji kesê ku derewan li hev bîne û virran li Ellah bike, kî hîn zalimtir e?” (SÛREYÊ KEHF-15)

 

Li hemberî pêşniyarên Dakyanus bi israrî di derbarê perestiya pûtan de, ciwanan wiha got:

“ Tenê Xwedayekî me heye ku em ji wî pê ve wekî Xweda nas nakin. Em li şûna Rebbê erd û asîmanan qet îbadetê ji kevirên bêcan ên ku evdkaran çêkirine, nakin. Em ne mumkin e ku em pêşniyara we her û her qebûl bikin! Biryara we çi dibe bila bibe, hûn dikarin bikin!”

 

Ji ber vê yekê, wan li hember padîşahê zalim Dakyanus helwesta weka sêrbazên ku pêşî li hember Mûsa pêşbazî kirin û pişt re bi îmanê rûmet bûbûn, bi hêz û esaleta baweriya xwe ya li hember Firewn nîşan dan.

 

Gava îman ji sêrbazan re hat dayîn, li ber gefa Firewn:

Wan gotibûn. “-Ev karê te nikare tu zirarê bide me! Ji ber ku em ê dîsa li cem Rebbê xwe bên vegerandin! Hûn dikarin her tiştê ku hûn dixwazin bikin!”

 

Împarator Dakyanus ji ber helwesta wêrek a ciwanên bawermend hêrs bû. Wî hemû rutbeyên ku berê dabûn wan, ji wan stend. Paşê jî:

 

Got “-Hûn ciwan nin; xwe neêşînin! Ez sê rojan mûhletê didim we! Bifikirin, tevbigerin; Hûn dixwazin xilas bibin an ji min helakîya xwe dixwazin?” Wan tehdît kir. Paşê wan bi tenê hîşt û çû Nînowayê.

 

Qerera ku hatibû dayîn ji wan re bû îhsana îlahî; ew wexta ji xerabiya hukumdarê zalim bû xelasî. Ev xortên salih, bi hêviya rehm û alîkariya Xwedayê mezin, bi kûçikekî ji bajêr reviyan û xwe di şikeftekê de veşartin. Xwarina ku ji malên xwe anîbûn di şikeftê de xwarin û bi şev û roj ji Xwedê re îbadeta kirin.

Wan ji Xwedayê xwe re lava dikirin û digotin: “Rebbê me! Li me were rehmê û ji me re rêyeke xelasîyê veke!”

Li gorî rîwayetê, Resûlê Xweda [ Silavên Xweda lê bin] jî bi vê nimêta duayê li şikefta Sewrê ya ku di dema Hîcretê de xwe li wir veşartibû.

 

Bi rastî jî nîmetên îlahî ji ber çêyî yê wan, dilpakî û ji bo vê nimêjê xortên Eshabê Kehf dorpêç kirin. Di vê navberê de Dakyanusê zalim ji Nînowayê vegeriyabû û hay ji rewşa wan bû. Di cih de li pey wan da û şikefta ku lê veşartibûn dît. Ew difikirî ku wê ji bo hêrsa xwe çi ceza bide, Xwedê Teala fikirekê xist aqilê wî ku devê şikeftê bigire. Ji nişkave, ji leşkerên xwe re, ferman kir:

 

“–Tavilê deriyê şikeftê bigrin! Bila di birçîbûn û tîbûnê de bimirin; Bila şikeft gora wan be!”

Bi vî awayî, li gorî xwe, ew ê wan bi saxî di mexarê de bikuştina. Lê wî nizanibû ku Xwedayê ku Hezretî Mûsa di qesra Fîrewn de mezin kir û ew ji xerabiya wî parast, Eshabê Kehf jî ji xerabiya Dakyanus distrîne.

 

Bikurtî, Xwedayê Teala ku “Baştirînê parazvanan e” bi rehma xwe ya bêdawî dora sehabiyan girt û 309 sal bi saxî di şikeftê de hîşt.

 

Xwedê Teala di derheqê wan de wiha dibêje:

“Tu rojê dibînî, gava hiltê, ji şikefta wan bi aliyê rastê de xwar dibe. Gava diçe ava jî, bêyî ku tav bide wan, di aliyê çepê re diçe; ew jî di valahiya şikeftê ya fireh de bûn. Ev ji ayetên Xwedê ne. Ellah kê bîne ser rêya rast, ê li ser rêya rast, ew e. Yê ku ew ji rê şaş bike jî jixwe tu nikarî jê re dostekî ku wî bîne ser rêya rast jî peyda bikî.” (Sûreya Kehf-17)

“Tevî di xew de ne jî, tu dibêjî qey şiyar in. Em wan diqulipînin aliyê rastê û aliyê çepê, kûçikê wan jî li devê derî lingên xwe yên pêşî dirêj kiribûn. Eger tu, bi ser wan de bihatayî, tu yê hilfiriyayî û bi şûn de bireviyayî; wê hundirê te ji wan tije tirs û xof bibûya.” (Sûreya Kehf-18)

“Bi vî awayî ji bo ku ji hev bipirsin, me ew şiyar kirin; yekî ji wan got: “Hûn çiqasî mane?” Gotin: “Em rojekê yan jî hinek ji rojê mane.” Gotin: “Perwerdekarê we çêtir dizane bê hûn çiqasî mane. De ka niha yekî ji xwe bi vî pereyê xwe bişînin bajêr, bila binêre, ji xwarinên bajêr ê helal û pak kîjan e, bila ji we re jê bîne, lê divê ku pirr bi hemet be, zinhar bila tu kesî bi we nehesîne! (Sûreya Kehf-19)

“Bi rastî, eger bi we bihesin, ew ê we bidin ber keviran û bikujin, yan jî wê we vegerînin dînê xwe; jixwe hûn, wê çaxê jî hew xelas dibin.” (Sûreya Kehf-20)

“Bi vî awayî me mirov bi wan hesandin, ji bo baş bizanibin ku bêguman wehda Ellah heq e û tu şik û şuphe jî di hatina qiyametê de nîne. Jixwe wan, di nava xwe de di heqê wan de gengeşî dikir. Hinekan ji wan digot: “Avahiyekê li ser wan lêkin, bi rastî perwerdekarê wan çêtir bi wan dizane.” Yên ku baş bi rewşa wan dizanîn jî digotin: “Bi rastî divê ku em mizgeftekê li ser wan ava bikin.” (Sûreya Kehf-21)

“Ew ê hinek bibêjin: “Ew sisê bûne, yê çaran kûçikê wan bûye.” Wê wiha jî bibêjin: “Ew pênc bûne, yê şeşan kûçikê wan bûye,” ew, di heqê xeybê de tenê texmîn dikin. Wê hinek jî bibêjin; ” Ew heft bûne, yê heştan jî kûçikê wan bûye.” Tu bibêje: “Perwerdekarê min, bi jimara wan bêhtir dizane, ên bi jimara wan dizanin jî, jixwe pirr hindik in.” Ji ber vê, tu di heqê wan de ji yê tê zanîn û xuya pê ve bi wan re nekeve munaqeşeyê; di heqê wan de jî melûmatê ji kesekî ji wan nexwaze!” (Sûreya Kehf-22)

Gava yek ji wan çû bajêr da ku xwarinê bikire, yên ku pereyên sedsalan berê di destê wî de dîtine, difikirîn ku wî xezîneyek dîtiye, gilîyê wî li hukumdar kirin.

 

Împaratorê nû yê wê demê kesekî salih bû. Her tim şîretên baş li derdorên xwe dikir, wan vedixwîne tewhîdê, qala “Ba’su ba’de’l-mewt”ê, yanî sirên qiyametê yên piştî dawîhatina dinyayê dikir. Lê mirovên nezan ên bindestên wî ji vejîna piştî mirinê bi guman bûn û qet bawer nedikirin. Ew jî ji ber vê yekê pir xemgîn bû û ji Xwedayê mezin re lawa dikir û dipirsî:

“Xwedayê min! Rastiya ku înkar dikin nîşanî vî gelî bidin!” Her tim lawa dikir…

 

Di dawiyê de dema wî xortê ji Eshabeyên Kehfê dît, bi kêfxweşî ev yek ji derdora xwe re ragihand û ji bo pêkanîna eşkerebûnê ku jê xwestibû pesnê Xwedayê mezin da. Paşê çû cem sehabiyan û serdana wan kir. Bi vî awayî hikmet û dersên Xwedayî derketin holê. Piştî vê yekê Xwedê Teala canê sehabeyan stend.

 

Di Qurana Kerîm de ji bo Eshabên Kehf Quranê ji bo di îmana xwe de rawestin, zilmê bisekînin, li ser rêya Xwedê bimînin û ji bo vê yekê koç bikin rehmetek e. Ji ber ku ji ber vê çîrokê di Quranê de sûreyek ji van mirovên salih re hatiye dayîn û jê re “Sûreya Kehf” hatiye gotin. Di vê sûreyê de ji xeynî sehabeyan çîrokên din ên girîng hebin jî, lê kirina vî navî li sûreyê girîngiya taybet a vê çîrokê îfade dike.

 

Pêxemberê me (s.x.l.) gotiye ku dema sûreya Kehf di roja înê de bê xwendin, heta roja îna din dê kefareta gunehan be. Ev sûre; Resûlê Xweda [dirûd û silavên Xuda lê bin] tewsiye kir ku her hefte bê xwendin, ji ber ku tê de mijarên girîng hene ku divê li ber çavan bê girtin, wek têkoşîna îmanê, ba’su ba’de’l-mewt, wek çîroka Mûsa û Xizir

 

Kûçikê Eshabên Kehf

Ji aliyê din ve, divê bê zanîn ku kûçikê bi Eshabeyên Kehfê re jî parek ji xêra ku ji wan re hatiye dayîn wergirtiye. Li gor gotinên şirovekaran, her çiqas Kitmirê Eshabê Kehfê kûçik be jî, dê bi xêra hevaltiya xwe ya bi bawermendan re bikeve cennetê û li ber deriyê şikeftê bi dilsozî parastina wan bike.

 

Mewlana dibêje:

 “Ji ber ku ew kûçik nobedarê sadiqê Eshabên Kehf bû, li ber deriyê şikeftê, bê tas û bê cêr, mîna aqilmendan ava Rehma Xwedê vexwar. Wî jî heq kir ku di cennetê de bi wan re be.”

 

Şêx Sadî jî dibêje:

“Jina Lût aleyhisselam- ji ber ku bi gunehkaran re bû, asta xwe winda kir; ew pîs bû. Li aliyê din Kitmirê sehabiyan ji ber ku nobedarê heqan bû, ji ber ku nobedarê edaletê bû, bi xilasbûna ji belayê xisleteke însanî bi dest xist.”

Amadekar Paşa Amedî