Şeş salên pêşîn ên perwerdehiyê krîtîk in.
Dibe ku îhmalkirina me ya herî mezin a di perwerdehiya zarokan de kêmbûna salên pêşîn be. Di van salan de zarok; ew tenê wekî heyînekê ku tê hezkirin, têrkirin û mezinkirin tê dîtin.
Lêkolînên zanistî serdema şeş-salî ya yekem wekî “serdema heyatî” dihesibînin.
Di vê heyamê de, zarok ne tenê ji hêla biyolojîkî, lê di warê giyanî de jî pir zû pêşde diçin. Di vê heyamê de taybetmendî û şiyanên herî bingehîn ên zarok çêdibin. Aqil, feraset, kesayetî û tevgerên wî yên civakî bi qasî ku di salên pêş de karekterê wî çêbike pêş dikeve û bi bandor dibe. Zarokê ku di vê heyamê de hînî rêve, girî, ken, axaftin, tirsê, xemgînî û kêfxweşiyê dibe, beriya heft saliya xwe piraniya pêşketina mêjiyê xwe temam dike. Perwerdehiya destpêkê, ezmûn û teşwîqan bandorê li pêşkeftina mêjî dikin. Daxwazên fizîkî, civakî û derûnî yên zarok çiqas rast û bi kalîtetir bên bicihanîn, ew qas geşbûna wî saxlemtir dibe.
Zarok xwedî potansiyel in
Hemû zarok bi hin potansiyelan tên dinyayê.
Keşfkirin, rênîşandan û pêşxistina vê potansiyelê yek ji erkên herî girîng ên malbatê ye. Psîkolojiya geşepêdanê eşkere kiriye ku têkiliyek saxlem di reftarên zarok de di heyama ku ew dest bi dibistanê dike de diyarker e û bandorên vê yekê di tevahiya jiyana wî de têne dîtin.
Ger em bikarin bingehek rast deynin, dibistan dikare li ser wê yekê tiştek ava bike û tevkariyê li pêşkeftina zarokê bi tenduristî bike.
- Bixwazin ku bila bi hevalên xwe re be,
- Di nav malbatê de hawîrdorên ku bikaribe xwe îfade bike ava bikin,
- Qedir û guh bidin wî,
- Bala xwe bidin ku bila parêzek hevseng û tenduristî bimeşîn,
- Bala xwe bidin ku bila hestên xwe rehet îfade bikin,
- Bala germ û nêzîk nîşan bidin
Ev tenê hinek tevger in.
Divê tu carî neyê jibîrkirin ku zarok ferd û kesayetek cihê ye. Ji bilî hewcedariyên wan ên bedenî, pêwîstiyên wan ên civakî û hestyarî jî li ber çavan bên girtin û neyê jibîrkirin ku ev herdu bandorê li hev dikin.
Armanca perwerdeyê çi ye?
Armanca giştî ya hewildanên perwerdehiyê ew e ku ji nifşê ciwan re bibe alîkar ku li gorî qabîlîyetên xwe mezin bibin.
Ji ber ku mirov hebûneke biyopsîko-sosyoçandî ye, diyar e ku divê mirov di perwerdehiya xwe de ji aliyê biyolojîkî, psîkolojîk, civakî û çandî ve bibe alîkar. Perwerde bi tenê karê saziyên perwerdehiyê nabe; di derbarê perwerdehiya zarokan de ronîkirina malbat, dê û bav, ango mezinan girîng e. Ji xeynî van alîkariyan pêwîstî bi dibistanên dêûbavan û xebata komê heye ku dema pêwîst be alîkariya derûnî bê wergirtin.
Bê şik yek ji mijarên ku herî zêde dê û bav û perwerdekaran di pêvajoya perwerdehiya zarokan de eleqedar dike serkeftina dibistanê ye.
Gelek faktor hene ku di serkeftina dibistanê de rola xwe dilîze;
- Jîngeha ku zarok tê de ye û têkiliyên navbera kesane yên di nav malbatê de,
- bi taybetî reftara dê û bavan li hember zarok,
- têkiliya di navbera xwişk û birayan de, şert û mercên fizîkî yên malê,
- tenduristiya laşî û derûnî ya zarokê,
- Têkiliyên zarok bi dibistanê, mamoste û hevalên dibistanê re û şeklê van têkiliyan bandorek erênî an neyînî li ser serkeftina dibistanê ya zarok dike.
Li gel van hemû faktoran, nekarîna zarok li ser mijarekê bisekine, di serkeftina wî ya dibistanê de roleke neyînî dilîze. Ev pirsgirêk dema ku zarok dest bi dibistanê dike û jê tê xwestin ku li ser mijarekê bisekine derdikeve holê. Lêbelê, balkişandina li ser mijarekê dikare bi perwerdehiyek ku di temenek piçûk de dest pê kiriye were hîn kirin.
Perwerdehiya pêşdibistanê girîng e
Divê perwerdehiya dayikan ti carî weke alternatîfa perwerdeya pêşdibistanê neyê dîtin.
Ger zarok ji ber sedemên cihê nikaribin biçin pêşdibistanê, dê dayikên malê dikarin bibin alîkar ku zarokên xwe li zarokên xwe yên baldar digerin pêşve bibin. Ew dikarin bi zarokên xwe re bibin alîkar û bi wan re wext derbas bikin û bi wan re lîstikên cûrbecûr bilîzin. Li bazarê gelek pêlîstok û pirtûk hene ku dikarin di lêkolînên li ser vê mijarê de werin bikar anîn.
Hilbijartin dikare li gorî temen û berjewendiya zarok were kirin;
- Lîstikên kirinûxerabkirinê,
- Afirandina hin şikilan bi berhevkirina beşan,
- Lego,
- Lîstikên domînoyê,
- Lîstikên zarê,
- Bi zarok re li pirtûkên wêneyî nihêrîn,
- Ji zarokan re çîrok gotin
- Xwestina dubare kirinê çîrokên ku guhdar kirine
Di heman demê de, di van têkiliyên dualî de, zarok hestê hezkirin û pejirandina dê û bavê xwe dike. Xwebawerî tê zarok. Xwebawerî di serkeftina dibistanê de di salên paşîn de rolek erênî dilîze.
Her wiha divê reftarên erênî yên zarok bên xelatkirin, ji bo xwebiryariyê piştgirî bê dayîn, cih û dem diyar bibe û di demên diyar de bi zarok re lîstik bên lîstin. Di nava rojê de, dema ku zarok bi wî re ye, divê were tomar kirin ku ew bi çi dilşad dibe.
Wazîfa malê?
Yek ji mijarên girîng di serkeftina zarokê dibistanê de karê malê ye. Divê zarok bêsebir û gêj nebe, di dema karê xwe de pêwîste were teşwîqkirin û xelatkirin. Divê zarok bi keda xwe serbilind bin. Mînakî, pirtûkek serfiraziyê an panelek serfiraz dikare were çêkirin. Gava ku zarok bi ser dikeve, ev dikare di defterê de were nivîsandin an jî xalek kesk li ser panelê were danîn. Dema ku hûn bi zarok re dixebitin, “Binerin ku hûn çiqas baş dixebitin, berdewam bikin.” bi vê gotinê zarok dikare were teşwîqkirin. “Hûn dikarin vê karê malê û hem jî ya din bikin.” bi va gotinana dikare were ceribandin û zarok teşwîq dibe.
Serkeftina dibistanê û hawîrdorên perwerdehiyê
Ger zarok xwedî tirs, astengî û pirsgirêkên derûnî bin, di dibistanê de serkeftî nabe. Rastiyek tê zanîn ku berî ku rewşên pirsgirêk derbikevin divê alîkariya zarokan bê kirin.
Ji bo perwerdehiyeke serketî şertê yekem ew e ku zarok wekî xwe qebûl bikin û rê bidin wî ku xwe binasîne û xwe wekî xwe nîşan bide.
Têkiliya mamoste-xwendekar ji bo perwerdehiyek serkeftî pir girîng e. Ev têkilî hem di dema pêşdibistanê de û hem jî di asta perwerdehiyê de rolek girîng dilîze.
Bi destûrdayîna zarokê ku wekî xwe tevbigere, wan qebûl bike, hestên wan nas bike, bihêle ku ew çi difikire û hîs dike bibêje, bi alîkariya zarokê ku bala xwe bide ser xwe, ew ê bihêle ku bi rengek tendurist mezin bibe û pêşve biçe.
Çavkanî:
- Önder M. Perwerdehiya malbatî ya zarokên pêşdibistanê. 2011; 15 (1): 377-386.
- Özdoğan B. Perwerdehî û serkeftina dibistanê ya zarokên şeş û diwanzdeh salî. Perwerde û Zanist. 2001; 26 (1): 3-7.
Werger: Firat Bawerî
Ji malpera bebegimveben.com ê ev nivîs hatiye standin û wergerandin
