Çewa ku ji nave weê jî te zanîn ev berhem, baweriya ola îslame ye ku mamosteye nemir Ehmede Xanî ew bi helbestkî û bi zaravaye kurmancî nivîsiye. Tê de 73 malik hene, hemû bi keş û qafiye û bi yazdeh kiteyan dikişin. Mele Ehmede Qoxî li ser Eqîdeya Xanî şerheke bi zaravaye kurmancî le dîsa bi tîpên erebî nivîsiye, navê wê daniye “Rebere Sanî Şerha Eaîdeya Ehmede Xanî’ û di 1984an de daye çapkirin (*). Ev nusxe Eaîdeya Xanî û berhema wî ya bi navê Fî Beyanı Erkan-îl îslamî ku riknen îmanê û yên îslamê beyan dike, di 1305an (1887) de bi desten
Mele Mihemede Wanî hatine nivîsandin. îcar di dawiya Sedsala Nozdehan de gava ku Dewleta El maniyaye li Rojhilata Navîn destnivisên Kurdî dane berhevkirin, ev Jî ji aliye A. Von Lecoq ve hatine dîtin û di 1903an de, tevî gelek destnivîsên kurdî yên din, bi nave “Kurdische Texte” li Elmanyaye wek pirtûk çap bûne.
Ew pirtûka mîrze Lecoq, niha di binê parastine de ye û tene kesen lekolog karin 16 binerin. Lê di 1989an de, gava ez li Kungliga Biblloteke (Pirtûkxana Qiraliyetê) ya li Stockholme dişixulîm, min bi emanetiya qederê meheke ew
pirtûk stend. Ewçax min jî, hemû destnivîsên lazimatiya xwe kopî kirin.
Îcar min ew Eqîde, çewa ku Mele Wanî nivîsiye her wisa Ji tîpên erebî wergerande tîpên latenî. Heta li hin deveran te de kem û z6deyî jî tene xuyakirin, lê ez hîç tekil nebûm. Ew 73 mailken Eqîdeyê ev in:
*Di 1986an de min ew şerh wergerande tîpên latînî û di Sibata 1990î de, li Elmaniyayê ji aliyê Dengê Yekîtiyê ve hate çapkirin.
Zeynelabidîn Zinar
METNA EQÎDE
01- Li ba te muheqqiq bitin ev cewab
Duhî göte min hatifi behîcab:
02- Se Ehmed sena ke bi qewlin sehîh
Li tewhîdê Barî bi lefzê fesîh;
03- Xwudê yek e, bê hevrî yû bê heval
Ne me’zûlî ye, ne mirin, ne zewal
04- Ne esi û ne fesi e, ne da û ne bab
Heye û heyîna wî nabit hîsab
05- Ji bo wî tu nîne cîhat û mekan
Ne manend û misi û ne hemta, nîşan
06- Mekanan mebîne ji bo wî rewa
Nihayet ‘elel ‘erşî qed îstewa
07- Li wî ra neborîn ne weqt û zeman
Ne sal û ne mah û ne hîn û ne an
08- Ebed wê hebîtin ezel her heye
Di dunya û ‘uqba xwudanê me ye
09- Ewî aferînand me û cumle xelq
Nihin xeyrê wî qet çu xaliq bi heq
10- Resulê di wî cumle heq in temam
Xusûsen, Muhemmed ‘eleyhîs’selam
11- Ku serdeftere cumle ‘alem ew e
Nubuwwet e mektûb û xatem ew e
12- Xwudê aferînand ji bo wî felek
Ji bo xizmeta wî şihandin melek
13- Ku Qun’an ji ‘erşan digel wî hinar
Ji bo yî hebîbe xwu yê îxtiyar
14- Ji bal xwu boraqek ji wî ra şiyand
Lê zînek muzeyyen ewî rûniyand
15- Boraqê digel Refrefe dest bi dest
Bi emrê Xwudê ew birin peşî dest
16- Di heft asîmanan Xwudê ew gerand
Bi qasê du qewsan bi bal xwu gehand
17- Helanî Xwudê perde, rakir nîqab
Cemala Xwudê dîtî ewî bê hîcab
18- Du caran be çavan cemala wî dît
Li derre, melaê dibêjin nedît
19- Mebe sebebe munkirî “qed rea!”
Ji xelqê tumarûn ‘ela “ma yera”
20- Eğer tu dibejî “Li ku dî Xuda?”
Xwudê ku 11 nik Sîdret-ul Munteha
21- Muheqqeq bizan wî Xwudê dîtiye
Nihayet nizanit heqîqet çi ye
22- Ji bo wî tu nîne ne mîsl û şebîh
Kesê wesf biket, dê çi bejit bedîh
23- Sîfate di seb’e ji bo Zulcelal
Bizan heft in, ey ‘arife bil kemal:
24- Heyat we Zanîn, Qudret we Vîn, Kelam
Bihîstin digel Dîtine bû temam
25- Qedîm in wekî zate, cumle sîfat
Ne ‘eyniye zatî ne, ne xeyre zat.
26- Xwudê nîne cewher, ne cîsm û ne ‘erd
Ne kull e, ne be’d e, bizan bê xered
27- Eğer be guneh me mu’ezzeb biket
Ji bo wî heye me mueddeb diket
28- Rewayet biket ew li xelqê mesaq
Bi qehra xwo teklife “Malayutaq”
29- Bi zulme eğer ew tekelluf biket
Di mulke xwu de ew teşerruf diket
30- Li me ferz e herçî ji bo wî bikêr
Ne ferz e li wî ya ji bo me bixêr
31- îradet diket ew bi xeyr û seran
Riza nîne emma be fi’la seran
32- Bizan bende muxtare fe’la xwo ye
Ne Xaliq ne mecbûre fe’la xwo ye
33- Muwafiq nebit qewl û niyet- ’emel
Li ba me de mînit îman bi xelel
34- Mirove bi îman di dojê muqîm
Namîniti bizan tu hekîm
35- Musilman bi qetl û zinaye tu car
Ne kafir dibit, ne muxelled di nar
36- Ji me’sîyyetan wacib e tewbe zû
Guneh nîne tewbe divetin li dû
37- Ne me’zûr e cahil ku xafil bitin
Ji Xaliq, bi cehla xwe xafil bitin
38- Mirovê nizane delîlan durust
Dibejin, bi teqlîdê îaman durust
39- Di weqtê ‘ezaba Xwudê ket nuzûl
Bi ser kafiran da nîne îman qebûl
40- Wekî ji bo ‘asiyan nîne tewbe rucû’
Ji weqta kî rojê ji mexreb be tulû’
41- Ji fe’la gunahan nebî ne berî
Ji qismê jinan nîne peyxemberî
42- Weliyyan keramet dikin jî zuhur
Dikin herfe ‘adet gelek jî zuhur
43- Xwudê dê bibinin musulman bi çav
Wekî li sayî bitin hîva şivav
44- Ji bîr dê bikin ni’meta cennete
Wekî b’dest keve dewleta ru’yete
45- Betal e tenasux. mehal e hulul
Meke îttîhada du tiştan qebûl
46- Eğer tiştikî pur mucezza bikin
Qebûl naket êdî tecezza bikin
47- “Heyula” tu nîne “edîm û ‘edîm
Dine, kafir e, ê dibejit “qedîm”
48- Meke lic di Luqman û Eskenderî
Ji bo wan ne me’rûf e peyxemberî
49- Yezide mirî le’nete 1ê meke
Pelîd e, xebîs e, xwo tekil meke
50- Melayik, şeyatîn, cinan û wucûd
Heyin ta nekey buna wan cuhûd
51- Wekî yek in ev herdu beşek, temam
Di rizqîyyete da helal û heram
52- Bêjime te fedla sehabe Resul;
Bi can bawer e, bi dil ke qebûl:
53- Ebû Bekrê Siddîq e yare şefîq
Ew e “Sanîyesneyn” di Xarê, refîq
54- Ji ewwel di fedla sehab, sermed ew e
Kerîm û ‘ezîz û sahibkiramet ew e
55- Di pey wî, bi heqê, ‘Umerê dînpenah
Bi fethe di wî şa ne xwundkar û şah
56- Xîlafet kemer ji bo mecala wî best
Ji hikme wî, puşta muxalif şikest
57- Di pey wî ve ‘Usman bi heqq bû Hekim
Di ‘ilme ‘elîm û di hukme helîm
58- Ji kerrarî efdeltir e beguman
Ev e î’tîqada me derheqê wan
59- Di pey wan Elî sahibe Zulfeqar
Suware li Duldul şehe namîdar
60- Tefewwuq li ser yê di mayî heye
Bi me’na biraye Resule me ye
61- Sefa’et dikin ewliya û enbiya
Bi îzna Xwudê bo kese eşqiya
62- Di xeybê, huddûre du’a ye eser
Dibîtin ji bo ra, eya ba xeberer
63- Bi fele di qenc tu mekî minnete
Bi fedla Xwudê de biçî cennete
64- Bihişt û cehennem heyin ve deme
Fena nabin ew naçine ‘edeme
65- Yeqîn de bibîtin di Yewm-il Qiyam
Hîsaba helali w ezabe heram
66- Ji bo ehle xeyran necat û riza
Ji bo ehle seran ‘îqab û ceza
67- Di qebre da dê bît ji xelqê mirî
Suala Nekîrî digel Munkerî
68- Di heşre terazû û mîzan heye
Xerabî û qencî û keşan heye
69- Sîrat ew pira pur bi xewf û xeter
Cemî’ê xelaiq dikin 1ê nezer
70- Cehennem li bin da û cennet li pêş
Li ser wê, îlahî tu destem bikêş
71- Wegerne ezê mucrim ê bed’emel
Dizanim ku dê bete ser min xelel
72- Bi fe’lê di min ya ÎLahî tu nekey
Digel min bi îhsan û lutfa xwo key
73- Min û cumleê ummeta Mustefa
Bibî cennete tabi’ê Mustefa.
