Zarokên ku dê û bavên wan wefat kirine – 6

Mirov di çi temenî de be jî, bi wendakirina mirovekî de êşeke‏ ‏mezin hîs dike. Mirina dê û bavên me ji bo me hemûyan‏ ‏bûyereke dijwar e. Eşkere ye ku ji bo kesê ku di temenekî biçûk de vê‏ ‏êşê biceribîne dê dijwartir be. Wendakirina dê û bavan di zarokan‏ ‏de di serdemên temenî yên cuda de bi awayekî cuda tê fêmkirin‏ ‏û ji ber vê yekê encamên cuda derdixe holê.‏

‏Ji bo zarokê wendakirina mirovekî birîneke derûnî û trawma‏ ‏ye. Di jîyana mirovan de rewşên wisa yên neçarî çêdibin.‏ ‏Wendakirina hem dê û hem jî dê û bavê xwe dikare wêranker‏ be. Di vê rewşê de karekî pir girîng û dijwar‏ ‏dikeve ser milê xizmên malbatê û dapîr û bapîr û‏ ‏dapîr û bapîran, eger hebe. Lêbelê, mijara ku li vir tê nîqaş‏ ‏kirin ev e; Dê yan jî bavekî hevjînê xwe winda kiriye, divê çawa‏ ‏nêzîkî zarokê xwe bibe, çawa vê rewşê jê re vebêje, zarok‏ ‏çawa birînên xwe bipêçe.‏

‏Zarokê‏ ‏ku li gorî serdemên temenî yên cuda xwedî têgihiştinên‏ ‏cuda ye, dibe ku windabûna bavê xwe bi tundî hîs neke,‏ ‏ji ber ku di çar-pênc salên pêşîn de bêtir bi dayikê ve girêdayî‏ ‏ye. Lê wendakirina kesekî ku di malê de, dema xwe pê re derbas‏ ‏dike û jê re digotin “bavo” heta niha di mejiyê wî de wekî‏ ‏têgeheke tam rûneniştibe jî, bêguman zarok dilgiran dike. Li‏ ‏aliyê din zarokê ku dikeve serdema dibistana seretayî, windakirina‏ ‏bavê xwe yê ku mirovekî jêhez û pêbawer e, girantir dibîne‏ ‏û zêdetir diêşe. Wendabûna dayikê di her qonaxa zarokatiyê de‏ ‏zarok kûr dihejîne û birîndar dike.

‏

‏Meriv çawa windakirina dêûbav ji zarokê re vebêje?‏

‏Helbet dê yan jî bavê ku hevjînê xwe wenda bike dê êşeke‏ ‏mezin bibîne û ji bilî êşê dê erka dê û bavê xwe jî bigre ser milê‏ ‏xwe. Hilgirtina vê berpirsiyariyek dijwar e û rêxistinek girîng‏ ‏a kesayetiyê hewce dike. Heger bûyerek wiha hatibe kirin, bêguman‏ ‏zarok dê êşê bikişîne, xemgîn bibe û biheje. Lêbelê, ew dikare‏ ‏di warê pêşkeftina kesayetiyê de ji vê bûyerê ezmûnek‏e ‏jiyanekê mezin a pêşerojê jî derxe.‏

‏Em dêûbav şîret dikin ku rastiyên ku ew her gav dikarin‏ ‏ji zarokên xwe derxin veneşêrin. Bê guman, zehmet e ku‏ ‏meriv mirinê bikişîne sîneya xwe, wekî zarokek. Di vê nuqteyê de‏ ‏hevjîna ku li paş maye rolek mezin dilîze. Divê ew‏ ‏mirinê bi zimanekî ku zarok jê fam bike rave bike û têgîna “mirinê”‏ ‏ya ku ew qebûl bike bide wî.‏

‏Dayika ku hevserê xwe winda kir wiha vegot: “Dema‏ ‏ku min hevjîna xwe winda kir min nizanîbû ji kurê‏ ‏xwe re vê yekê çawa vebêjim. Paşê min rêyek dît‏ ‏û got. Binêre kurê min, bavê te çûye rêwîtiyeke dûr‏ ‏û dirêj, venagere, lê emê di paşerojê de wî bibînin.»‏ ‏Paşê carekê din negot: «Bavê min li ku ye? Nepirsî û rehet bû.”‏

‏Hebûna wêneya “Bavê min mir, tune bû” di cîhana hestyarî‏ ‏ya zarok de zarok ji aliyê psîkolojîk ve birîndar dike. Fikra “Jiyan ev‏ ‏e, mirov çêdibin, dijîn û dimirin. Em ê hemû rojekê bimirin”‏ ‏zerarê dide ruhê zarok. Pêdivî ye ku meriv têgîna mirinê ya ku‏ ‏dayika ku li jor hatî destnîşan kirin bide zarok.‏

‏Ji bo zarokê ku cara ewil bi vê rastiyê re rû bi rû bimîne,‏ ‏tevgera kesê ku wê rewşê rave bike jî pir girîng e. Dema‏ ‏ku vebêjer aram be zarok têdigihîje ku divê ev yek bi‏ ‏aramî were girtin û wî wekî model qebûl dike. Ji ber vê yekê,‏ ‏zanîna ku şêwaza vegotinê girîng e û bikaribe bi kar bîne,‏ ‏dibe alîkar‏ ‏ku zarok bi aramî bi mirinê re rû bi rû bimîne.‏

‏Piştî Mirinê Çi Bikin‏

‏Hezkirin, xwarineke mîna avê, mîna nan, pêdivîyek derûnî‏ ‏ye. Pêdiviya zarok ya herî girîng hezkirin e.

‏Pêwîst e ev hewcedariyên zarokê ku dê an‏ ‏bavê xwe wenda kiriye bi lênêrînê were peydakirin. Divê zarok‏ ‏wendakirina yekî pir nêzî xwe weke “Êdî wekî berê ji min‏ ‏hez nakin, niha bi xetereyan re rû bi rû me” nebîne. Pêdiviya‏ ‏zarok ya ji hezkirin û ewlehiyê divê bi temamî were peyda kirin.‏

‏Dema ku hewcedariya zarok ji hezkirin û ewlehiyê re peyda‏ ‏dike, dîsa jî pêdivî ye ku meriv bala xwe bide hin sînoran. Dibe‏ ‏ku zarok gelek êş kişandibe; lê belê divê dayîna pîvanên exlaqî‏ ‏yên baş û rast bi xema dayîna taybetmendiyên mirovî yên‏ ‏baş bê bilindkirin û mijara disîplînê ji bo demek paştir neyê‏ ‏paşxistin. Têgînên baş-xirab, rast-çewt her ku di hişê zarok de cîh digrin‏ ‏berdewam dikin. Ji ber vê sedemê dema ku zarok bi hezkirin û‏ ‏dilovaniyê dagirtî be, li aliyê din jî divê taybetiyên mirovekî‏ ‏baş di bîra wî de bên xêzkirin.‏

‏Zehmet e ku meriv ji zarokekî re hem dê û hem jî bav be û barê‏ ‏jiyanê bi tena serê xwe hilgire. Di bin giraniya van pirsgirêkan‏ ‏de, dibe ku dê û bav di derbarê paşerojê de fikarên xwe hebin û‏ ‏dibe ku xwe teng û bêbext hîs bikin. Kesê ku bi fikar û nerazî ye‏ ‏nikare bi zarokê xwe re danûstendinek hestyarî ya tendurist saz bike.‏ ‏Zarok vê yekê dihese û xwe ne ewle hîs dike, difikire ku êdî‏ nayê hezkirin. Li vir dîsa, hewcedariya hevgirtina kalîteyê‏ ‏derdikeve holê. Barê jiyanê çi qas giran be jî, dema bi zarok re‏ ‏mijûl dibe, pêwîst e hemû pirsgirêkan hildin ser milê xwe û bi‏ ‏zarok re tenê li ser wî bifikirin. Danûstandinek bi kalîte û domdar‏ ‏a hestan dê ji zarok re bibe alîkar ku vê heyamê derbas bike.‏

‏Wendakirina Modela Rola Zarokan‏

‏Zarok hinek taybetmendiyên xwe yên kesayetî ji dayîka xwe‏ ‏û hinek jî ji bavê xwe distîne. Kesayetî %30-40 ji genan tê; Ew di‏ ‏forma fêrbûnê de bi modela bi rêjeya 60-70% pêşve dibe. Weke ku‏ ‏tê zanîn bav ji bo xortan û dayîk jî ji bo keçan nimûneyeke girîng e.‏ ‏Wendakirina modela zarokê di warê nasnameya zayendî de girîng‏ ‏e. Zarokê ku modela bavê xwe wenda dike dê dayikê wek nimûne‏ ‏qebûl dike û di destnîşankirina nasnameya xwe ya zayendî de‏ ‏zehmetiyan dikişîne. Zarokê ku modela xwe winda kir şûna wî digire‏

‏Heger kur be, pêwîstî bi hebûna mam an‏ ‏mamê ku dikare bibe model heye, wek xaltîk an xaltîka ku keç‏ ‏be. Di rewşên wiha de dayik hene ku ji bo bibin bav‏ ‏dizewicin. Pêdivî ye ku meriv analîzek baş bike ka zewacek‏ ‏wusa wê çi bîne û wê çi bigire. Bêyî ku têra xwe bifikire‏ ‏biryara zewacê ne rast e. Di şûna wê de, çêtir e ku meriv zanibe‏ ‏ku pêşdebirina nasnameya zayendî ya zarok girîng e,‏ ‏bi zanebûn tevbigerin û heta ku dibe bila bibe ji mirovên‏ ‏nêzîk piştgirî bistînin.‏

‏Hin kesên ku ji ber windakirina dê û bavên xwe di‏ ‏zarokatiya xwe de ji ber windakirina dê û bavên xwe bê‏ ‏qîmet mezin bûne, dema dibin bav ev reftar çêdibin: Bi tundî û‏ ‏bê eleqetiyê li zarokên xwe dikin ku “ger ez bimirim. zarokê min‏ ‏dê sax bimîne”, wek sêwî tevdigerin, dema bav hebe ji hezkirin‏ ‏û bala wî bêpar tevdigerin. Mezin dibin. Yên din jî bi gotina‏ ‏“min kir, bila ew êşê nekişîne”, yan bi palpiştiyeke zêde nêzî‏ ‏zarok dibin û dibe sedema ku zarok bi xwebaweriya xwe kêm‏ ‏pêş bikeve, yan jî zêde bi fikar tevdigerin û zarok dikin‏ ‏mîrê malê. Xala ku em dixwazin li vir teqez bikin ew e ku‏ ‏windakirina dê û bavekî di temenekî biçûk de û nekarîna vê‏ ‏heyamê weke ku divê derbas bike, dikare helwesta wî ya li‏ ‏hember zarokên xwe jî neyînî nîşan bide.‏

‏Wendakirina dêûbav ji bo zarokekî/ê dijwar e, û dibe ku‏ ‏encamên weha dijwar jî hebe. Lê şîreta me, wek her carê, ew e ku‏ ‏li şûna pirsgirêkê, çareserîyê bifikire û di her rewşê de ji bo‏ ‏çareseriyê têbikoşe. Peyva ku herî zêde bandorê li jiyana‏ ‏mirovan dike “Xwezî” ye. Qebûlkirina bûyerên neçareser‏ ‏ên ku diqewimin, gava yekem a çareseriyê ye.‏ ‏Kesê ku bêje, “Îmtîhaneke her kesî heye. Ez neçar bûm ku ez‏ ‏wê biceribînim û tê de derbas dibim. Ji niha û pê ve ez‏ ‏ê li paş xwe nenlrim” hem dê ber bi çareseriyê ve gavekê‏ ‏bavêje û hem jî ji bo zarokê xwe bibe modelekî/ê baş. Her tim‏ ‏rewşa xwe bi vê tevgerê dişopîne û qeyd dike. Divê em ji‏ ‏bîr nekin ku demên dijwar û tengasiyên jiyana me ji bo‏ ‏pêşkeftina kesayetiya me girîng in. Ya girîng ew e ku bi‏ ‏bidestxistina tecrubeyên rast ji van dewran derkevin.

‏Nevzat Tarhan – Ji Pirtûka Aile Okulu Firat Bawerî wergerandin