Têgihiştinên şaş û rast yên der barê nexweşiya hariyê de

Ji 2 zarokên ku li Adilcewaza Bedlîsê rastî êrîşa kûçikê kuçeyan hat û bi rojan ji malbatên xwe veşart, yek ji wan 2 zarokên ku nexweşiya hariyê(kuduzê) hat dîtin, li seranserê welêt bû sedema fikaran.

Vîrûsa hariyê bû yek ji mijarên herî berbelav, dema ku hat zanîn li heman herêmê 36 kesên din rastî êrîşa kûçikan hatine .

Ji aliyê din ve, hinek xalên girîng hene ku divê meriv di derheqê hariyê de bizanibe û çi xelete û çi rast e fehm bike.

Vîrûsa hariyê (kuduzê) çi ye?

Hariya ku di her qonaxên dîroka mirovahiyê de di belge û heta berhemên hunerî de cihê xwe girtiye, nexweşiyek e ku ji hêla koma vîrusa RNA ya ji malbata Lyssavirus ve çêdibe.

Tê texmîn kirin ku lyssaviruses bi mîlyonan salan di nav şevşevokan de derketine.
 

Harbûn ku pergala demarî ya navendî diêşîne û êrîşî mêjî dike, bi rêjeya ji sedî 99.9 yek ji nexweşiyên harî kujer ên cîhanê ye.

Nexweşî bi salixdanê, bi piranî ji gewriya ajalek vegirtî derbas dibe. Ji ber ku vîrusên di mûkoza ajalan de ji bo ku bikevin nav xaneyên mirovan an jî zindiyên din de birînên vekirî hewce ne.

Gelo li welatên kêmpêşketî harî pirtir e?

Gelek kes bawer dikin ku enfeksiyonên hariyê tenê li welatên xizan, yên cîhana sêyemîn pêk tê. Lê hema hema li her parzemînê ji xeynî Antarktîkayê hiriyê an vîrusên mîna hiriyê hene.

Gelek guhertoyên lyssaviruses li seranserê cîhanê di cûrbecûr celebên heywanan de têne dîtin. Ev hemû dikarin di mirovan de bibin sedema nexweşiyên kujer. Harî di mirovan de enfeksiyona lyssavirus ya herî gelemperî ye.

Ji aliyê din ve, ji sedî 95ê mirinên mirovî yên bi kêrî li Afrîka û Asyayê diqewimin, ku gihîştina saziyên lênihêrîna tenduristî û derziyan kêm e. Tê texmîn kirin ku salê nêzî 59,000 kes dimirin. Lê rêjeya rastîn dibe ku bilindtir e.

Ew ji kîjan heywanan tê veguhestin?

Heywanên xwînsar ên wek mar û kêzik ne xwedî vîrusa hariyê ne.

Lêbelê, her mamik, malî an jî çolî, dikare vê vîrusê hilgire û veguhezîne. Dîsa jî, mamikên piçûktir ên mîna gezîker kêm kêm têne vegirtin. Kîfroşk jî îhtîmala ku hariyê bigihînin mirovan qet tune.

Di rastiyê de, tê zanîn ku li seranserê cîhanê di pir rewşên hariyê de, vîrus ji kûçikan digihîje mirovan. Ji bilî vê, metirsiya veguheztina jişevşevok, raqûn, bînbînk, pisîk û rovîyan heye.

Ma harî dikare were derman kirin?

Her çend bi salan bi saya derziyan nexweşiya wê kêm bûbe jî, ev nayê wê wateyê ku nexweşiya hariyê dikare were derman kirin.

Li şûna tedawîya nexweşiyê, ev derzî berî ku vîrûs bigihîje mêjî, bi riya antîkorên ku ew çêdike, vîrusê bêbandor dike. Ji ber ku vîrusa hariyê dikeve pergala demarî û mêjî diêşîne û yekser piştî wê jî nîşaneyên wê derdikevin holê.

Xuyabûna nîşanan tê vê wateyê ku ji bo xilasbûna ji nexweşiyê pir dereng e. Ji ber vê yekê, ew jî girîng e ku heywanê ku we girtî ji kîjan cihê/laşê ve girtîye. Çêbûna li deverek nêzî mêjî dema vakslêdanê bêtir teng dike.

Ji ber vê sedemê jî kesên ku ne bawer in ku ew gez bûne jî, lê wek mînak serê sibê dema ji xewê radibin û dibînin ku bşevşevok ketiye malê, divê demildest derzîlêdana hariyê bikin.

Ma ajalek di nihêrîna pêşîn de tê fehmkirin ku har e?

Bi dîtina heywanan harbûn nayê zanîn. Digel ku hinek di nav rojê de mîna ku şev be bi tundî tevbigerin, pir kes ji her dem bêtir behremendiya xwe nîşan didin, dihêlin ku mirov nêzî wan bibin.

Lêbelê, ji ber ku heywanên nexweş nikarin enfekte bikin, di devê wan de tifê bi kopik tê dîtin.

Nîşanên weha girêdayî ye ku kîjan perçeyê mêjî vîrusa hariyê girtiye.

Çavkanî: https://www.indyturk.com/