Têkilîya Zarok û Diya Dêmarîyê

‏‏Di sernavekî berê de me behsa mirina dê û bav û di sernavekî‏ ‏din de jî behsa jinberdanê kir. Dema em li civaka xwe dinêrin,‏ ‏piştî ku zewac ji ber van her du sedeman diqede, pir caran‏ ‏mijara zewaca duyemîn derdikeve pêş. Serkeftina zewaca‏ ‏duyemîn bi gelemperî bi serfiraziya pêwendiya dêûbav-bav û‏ ‏zarok ve girêdayî ye. Pêşî bi lêkolînkirina wateya ku di civaka‏ ‏me de ji dayiktiyê re tê dayîn, destpêkirina têkiliya dê û zarokê‏ ‏dê kêrhatî be.‏

‏Îmaja Dêmarîya Serdest‏

‏Di civaka me de îmajek ji dayikan re tê dayîn: Dayik‏ ‏berxwedêr e, ji bo zarokê xwe ji fedakariya xwe dûr nakeve, dilovan‏ ‏e, çi dibe bila bibe li cem zarokê xwe radiweste. Wateya ku‏ ‏ji bo “gavê” tê dayîn, tam berovajî vê yekê ye. Dema ku behsa‏ ‏dêmarîyê tê kirin, di hişê mirovan de îmaja kesekî ku hêrs,‏ ‏çavnebar, bêrehm û êşkencekar e, çêdibe.‏

‏Rastiya ku qalibên ramanê îmaja nerast a dayikê‏ ‏diafirîne, bandorê li kesên di pozîsyona dayiktiyê de jî dike.‏ ‏Ji ber vê îmajê, dayik bi texmînek xelet tevdigerin. Dayika‏ ‏ku pê dihese ku dibe ku di mejiyê mirovan de pêşdaraziyek‏ ‏li ser wê hebe, bi tirsa ku her tevgerek wê li gorî wê pêşdaraziyê‏ ‏were fêm kirin, tengezariyek jiyaye.‏

‏Kesê ku nikaribe ji psîkolojiya dêmarîyê xilas bibe, hestên‏ ‏xwe pir ditepisîne. Ger dêmarîyek ji zarokê xwe hêrs bibe, ev e‏ bala kesî nakişîne, lê dema dêw ji zarokê hêrs dibe,‏ ‏gelek caran bertekê dikişîne. Di bin zexta vê ramanê‏ ‏de, ew hestên xwe ditepisîne û hêrs‏ ‏dibe, ji nişka ve bertek nîşan dide û ji ber‏ ‏vê yekê‏ ‏dêmarî ‏bêtir xeletiyan dike.‏‏

‏Bê guman, di jiyana pratîkî de, gelek mînakên‏ ‏xweşik ên dêmarîyê hene ku ji dayikekê rastîn evînek mezintir‏ ‏didin zarokên xwe û bêyî cûdahiyek piçûk wan‏ ‏mezin dikin hene. Divê dayika biyolojîk ji zarokê xwe hez‏ ‏bike, lê ji bo dêmarîyê jî ferzek wiha tune. Digel vê yekê jî,‏ ‏ger dêmarî qîmetê bide zarok û jê hez bike û wî/‏‏wê baş mezin bike, ev tiştekî pir girîng û taybet e.‏

‏Bi Çavên Zarokan Dêmarî‏

‏Kêrhatî ye ku mirov têgîna dayiktiyê ji perspektîfa zarokan‏ ‏jî binirxîne. Dibe ku zarok dayîka dêmarîyê wekî kesek ku ji nişka‏ ‏ve xuya dike û hewl dide ku şûna diya xweya delal bigire,‏ ‏bihesibîne. Mînakî, zarokek pênc salî nikare bûyeran bi tevahî fam‏ ‏bike ji ber ku hê hesta rastiyê ya wî pêşneketiye, û ew hest‏ ‏dike ku ew neçar e ku ji jinek ku qet nedîtiye hez bike. Zarok‏ ‏nikare têkiliya xwe ya bi dayika dêmarîyê re wekî xiyanetkirina‏ ‏diya xwe ya rastîn bihesibîne. Ji ber vê sedemê xwezayî ye ku zarok li‏ ‏hember dayika damarî reaktîf be.‏

‏Wezîfeya bav a girîng ew e ku beriya zewaca duyemîn‏ ‏rewşê ji zarok re şîrove bike û nêrîna wî/wê bigire. Ji zarok re diyar‏ ‏bikin ku nayê hêvîkirin ku dê dayika dêmarî li şûna dêya xwe ya rastîn‏ ‏bi cih bike, di navbera dêmarî û diya wî ya rastîn de tiştek nabe, ew dikare‏ ‏dayika dêmarî wekî xizmekarekê ku jê hez bike û alîkariya wî/wê bike‏ ‏qebûl bike û ev zewac dê bibe sedema jiyana wî/wê hêsantir bike,‏ ‏alîkariya zarok bê kirine ku ji pêşdaraziyên xwe xilas bibe. Zarok‏ ‏dihesibîne ku nêrîna wî/wê wekî nîşana girîngiya wî/wê tê girtin û ji wî‏ ‏re hêsantir dibe ku rewşê qebûl bike. Dê hê çêtir be ku bav rave‏ ‏bike ku dibe ku wext lazim be ku meriv xwe bi vê rewşê‏ ‏re bikar bîne û ew di destpêkê de hin pirsgirêkan bibînin û zarok‏ ‏ji hêla derûnî û hestyarî ve amade bike berî ku pirsgirêk çêbibin.‏

‏Tiştên ku divê dayikên dêmarî bala xwe bidinê‏

‏Beriya ku mirov zewaceke ku di rola‏ ‏dayiktiya dêmarîyê bigire ser xwe, divê xwe pir baş nas bike û rewşê‏ ‏baş analîz bike. Ji ber ku, bi zewacê re, ew ê berpirsiyariya‏ ‏giyanî ya dayika dêmarîyê jî bigire ser milê xwe û bi îhtîmaleke‏ ‏mezin dê nikaribe bi zarokê/a xwe re bi rehetî tevbigere. Hinek dayikê dêmarî ‏hene ku bêyî hîskirin an jî bêyî hîs kirindan dikarin‏ ‏bikevin psîkolojiya dayiktiyê; Lê ev tiştek e ku pêdivî û‏ ‏berpirsiyariyek cidî hewce dike.‏‏‏

‏Em bêjin tu zewicî û zarokekî 12-13 salî kete berpirsiyarê‏iya ‏te. Di vê rewşê de, yek ji xeletiyên herî mezin ew e ku‏ ‏zextê li zarok were kirin ku ji we re bêje “dayê”. Ev danûstendineke‏ ‏hestyarî ye û bi demê re çêdibe. Dibe ku zarok di destpêkê‏ ‏de li hember dayika dêmarî pêşdaraz bin, ev ji ber serpêhatiyên‏ ‏wî reaksiyonên ji nişka ve ye. Di vê xalê de divê‏ ‏em zarok fam bikin. Dibe ku ji bo zarok dêya xwe ya dêmarî qebûl‏ ‏bike dem bigire, dibe ku ew bendewariyek dirêj be.‏ ‏Divê dayik di vê pêvajoyê de ji zarok re rêzdar be.‏

‏Di têkiliya dêya dê-zarok de ji her du peyvan yek evîn e, lê‏ ‏hezkirin tenê têrê nake. Divê rêzgirtin berî evînê be. Ji bo‏ ‏ku zarok hurmetê ji dêya xwe yê dêmarî re bigire, divê hîs bike ku‏ ‏rêz û hurmeta wî tê dayîn û li malê jî tişt bi awayekî‏ ‏adilane tên kirin. Piştî demekê, zarokê ku xwe bi hurmet‏ ‏hîs dike, dest pê dike ku heman tevgerê ji xwe re‏ ‏mînak bigire û jîngehek saxlem dikare were afirandin.‏

‏Ger Zarok ji Dayikê Dêmarî re Reaksîyonê Bide‏

‏Her çend dê û bav bi erênî û avaker bi zarokê re tevbigerin‏ ‏jî, dibe ku zarok di destpêkê de bertek nîşanî dayika‏ ‏xwe bide. Yek ji peyvên sereke yên têkiliya dêûbav-zarok jî‏ ‏sebir e, pêwîst e dem were dayîn. Pêdivî ye ku meriv hemberî‏ ‏zarok wekî merivek mezin tevbigere, lê destûr bidin ku reaksiyona‏ ‏wî zaroktî be.

‏Dayika dêmarî dikare bi zimanên cûrbecûr ên evînê nêzî zarok bibe;‏ ‏mîna kirina‏ ‏tiştekî‏ ‏xweş.‏ ‏Mesele, qîmetdayîn, ​​dayîna diyariyan,‏ ‏destgirtin, şev dema raket ser nixumandin xizmetê ku evînê îfade dikinin. Divê bi zimanên cûrbecûr ên evînê‏ ‏nêzikî zarok bibe û dem bê dayîn. Ger bi vî rengî were‏ ‏dermankirin, piştî demekê zarok dê li kêleka dayika dêmarî‏ xwe ewlehiyê hîs bike.‏

‏Zarok jî gelek caran serî li rêbaza ceribandina dayikê didin.‏ ‏Heger zarok ji dayika xwe hêrs bibe, hewil bide ku dêya‏ ‏xwe hêrs bike, dilşewat û gêj be, bi îhtîmaleke mezin dê dêya‏ ‏xwe biceribîne. A bibêjî; ez wê tengezar û hêrs bikim û bipirsim “Tu ji‏ ‏min hez dikî an na?”. Divê hûn di van‏ ‏ceribandinan de neyên xapandin. Di rewşeke wiha de ne rast e ku‏ ‏mirov bi reaksiyonên tund nêzikî zarok bibe, zarok çi bixwaze‏ dayika dêmarî ne pêwîste ku bike.‏

‏Di Têkiliya Dayika Dêmarî-Zarok de Rola Bav‏

‏Ji bo ku di navbera dê û zarokê de têkiliyeke saxlem‏ ‏bê danîn, divê bav jî di vê mijarê de bi awayekî aktîf‏ ‏cih bigire. Dema pirsgirêkek çêdibe, divê bav bi‏ ‏guhdarkirina her du aliyan ve rewşê bi awayekî objektîf‏ ‏binirxîne. Nêzîkatiya bav girîng e, divê zarok bavê‏ ‏xwe wekî dadger bibîne, ne wekî parêzer. Divê‏ ‏zarok nebêje “Ez çi bikim, bavê min bi min re ye”, lê‏ ‏divê ew jî bawer be ku eger‏ ‏ew rast tevbigere bavê wî jî li cem wî ye. Çêkirina îmaja “Ez çi bikim jî‏ ‏bavê min bi min re ye” ji bo geşbûna kesayeta zarok‏ ‏ne rast e.” bavê min neheqiyê nake. Divê îmaja “Dema‏ ‏ku ez rast tevbigerim, a bavê min pişt bide min” di mejiyê wî de‏ ‏were çespandin da ku hesta rast di mejiyê wî de were‏ ‏afirandin. ‏

‏Bavên ku di zewaca xwe ya duyemîn dikin vê xeletiyê dikin: Dema ku bi‏ ‏zarok re diaxivin, dibêjin ku ez bi zarokê xwe razî me û zarokê hemêz‏ ‏dikin, lê dema‏ ‏dêmarî dikeve hundurê odê, bêhemdî hestên xwe diguherînin.‏ Ew dest bi tevgereke cûda dikin. Di vê rewşê de zarok difikire: “Binere,‏ ‏gava dayika dêmarî tê, bi awayekî din tevdigere, dema ku ne li vir be, bi‏ ‏rengekî din tevdigere. Ji ber vê yekê dayika dêmarî têkiliya min û bavê‏ ‏min xera dike.” Tewra guheztina rûyê bavê, ku bi nezanî diguhezîne,‏ ‏vê ramana zarok piştgirî dike.‏

‏Çewtiyeke din a ku bav di zewaca xwe ya duyemîn de dikin ev‏ ‏e: Ji bo ku di zewaca xwe ya yekem de pirsgirêk û xeletiyên ku di zewaca‏ ‏xwe de kirine dûbare nebin, dikarin bi jinên xwe yên duyemîn re jî‏ ‏baş tevbigerin. Zarok vê yekê ferq dike û di ber xwe de dibêje: “Loma bavê min ‏ji diya min a rastîn bêtir ji vê jinê hez dike.” Pêdivî ye ku bav bi zarokê xwe re‏ ‏parve bike ka çima ew bi vî rengî tevdigere, mîna ku ew vê yekê ji‏ ‏yekî mezin re rave dike. Gotinek heye: “Hez bike, qîmet bide û parve bike.” Dema ku‏ ‏ev pêk hat, zarok dikare bi hêsanî şeklê ku dê û bav dixwazin tevbigire.‏

‏Bira û Xwûşkê Dêmarî‏

‏Ger dayika dêmarî jî xwedî zarok be, zarok jî neçar e ku‏ ‏têgîna bira-xwûşkê dêmarî nasbike. Taybetmendiyên kesayetî û giyanîya‏ ‏psîkolojîk ên du zarokên ku di hawîrdorên cûda de‏ ‏mezin bûne ji hev cuda ne. Ji ber meylên xwe yên‏ xweajoyî (içgudu), zarok pir caran xweperest in û ji parvekirinê hez nakin.‏ ‏Li şûna ku zarokan bi zorê berve hevbikin, pêwîst e ku hestên‏ ‏dayîn, parvekirin, qencîkirin, alîkarî û hevgirtinê fêrî wan‏ ‏bikin.‏

‏Bi avêtina gavan ber bi ragihandinê ve zarok dikarin di xaleke hevpar‏ ‏de bên cem hev. Kêrhatî ye ku meriv bi zarokan re bêje: “Hûn di temenê‏ ‏xwe de nêzî hev in, hûn dikarin bibin heval. Dibe ku kesayetiyên we‏ ‏cûda bin, lê qederê we anî cem hev. Ya girîng ne ew e ku hûn li‏ ‏ser her tiştî bi heman awayî bifikirin, lê ew e ku hûn dikarin hurmetê bidin‏ ‏hev. Tenê bi vî awayî hûn dikarin bextewar bibin.” û bînin bîra wan ku‏ ‏divê ew bi hurmet ji hev re tevbigerin, her çend nikaribin tavilê ji hev‏ ‏hez bikin jî demê bidin. ‏

‏Her weha, zorkirina zarokan ku ‏“Vê ​​bi hev re bikin, va bi hev re bikin” dibe ku eksêyê derxe holê. Di‏ ‏şûna wê de, hinek dem bidin wan ku li hev meraq bikin.‏ Her du bira/xwûşk dê bi demê re têkilîyê dest pê‏ ‏bikin. Hewldana ku wan bi yekcarî nêzî hev bike, dibe ku bibe sedem ku‏ ‏ew li hember hev bêtir pêşdaraz bibin.‏

‏Dibe ku zarok bi xwezayî bifikire ku dêya dêmarî zarokê xwe‏ ‏wî bêtir hez dike û xwe‏ ‏dûrxistî hîs bike. Pêwîste dayik her tim li hember‏ ‏her du zarokan wekhev tevbigere û di‏ ‏navbera her du zarokan de cudahiyê çê neke.‏ ‏Dayika dêmarî ku pê bihese ku xema zarok‏ ‏ya‏ ‏wekî‏ ‏“Dayika dêmarî zarokî/ê xwe ji min pirtir hez‏ ‏dike” hebe, bi gotina “Tu rast dibêjî,‏ ‏dibe ku min xeletî kiribe, em bi bavê te re‏ ‏rûnin, biaxivin û biryarê bidin” dê zarok teselî bike. ‏

Nevzat Tarhan – Ji Pirtûka Aile Okulu Firat Bawerî wergerandin