Rêzenivîsa Perwerdeya Taybet: Sedemên Nekanyariyê

Sedemên nekanyariyê  gelek û cûre cûre nin. Di cûrandina van sedeman de jî gelek şikl û teşeyên cûrandinê dihên bikaranîn. Lê belê ji vana yên herî bikarîner, sedemên berî zayînê, dema zayînê û dû zayînê ne. Ji vana sedemên berî zayîn û dema zayînê, zêdetir bi girêdayî tendirustiya dayik in. Sedemên dû zayînê jî zêdetir girêdayî derdor û malbatê ne. Lê belê dû zayînê şeş mehên pêş herî girîng e ku pitik bi şîrê dayikê mezin dibe. Di vê demê de dayik divê li xwarin û vexwarina xwe parêzê bigire ku heman tişt derbasî laşê pitikê dibin. Her wuha derbasî bandoriyê bi erênî û neyênî li pitikê dike.

1. SEDEMÊN BERÎ ZAYINÊ

• Di reha malbatê de nexweşiyên domandar an nexweşiyên genetîk
• Di dema ducaniyê de dayik, zêdetir birsî bimîne
• Bi taybet markirina di navbera yên nexweşiyên wan î domandar hene
• Di navbera dê û bavan de lêhevnekirina xwîn û Rhê
• Ducanebûna dayik a di bin temenê zayînê yan jî di temeneke dereng de ducanebûn
• Ji bilî tewsiya diktoran bikaranîna dermanan
• Di dema ducaniyê de dayik, cixare, alkol an jî maddeyên hişbir bikar bîne
• Di dema ducaniyê da dayik, li tîrêjên rontgenê rûbirû bimîne
• Di dema ducaniyê de dayik, nexweşiyên agirîn û êşîn derbas bike
• Di dema ducaniyê de dayik, qeza, stresa zêde, jehrketin an travmayan derbas bike
• Di dema ducaniyê de dayik, kontrola xwe ya tendirustî û testên pêdiviyê neke
• Gelek zêde, li dû hev zarok anîn
• Berî ducanî û di dema ducaniyê de kêmaniya vîtamîn û mîneralên hewcedar
• Di dayîk de hebûna mîna tansiyona bilind, nexweşiya dil û nexweşiya şekir dibin sedemên nekanyariyê.

2. SEDEMÊN DEMA ZAYINÊ

• Zayîna ne li saziyên tendirustiyê û ne ji teref endamên saziyên tendirustiyê
• Zarok nêvcî yan dijwar were dunyê
• Zarok bi giraniya sivik a zayînê çê bibe (Giraniya normal 2500gr û 4000gr e.) ku giraniya wan li ser 4 kîloyê be, gelemper bi sezaryenê dihê dunyê
• Di dema zayînê de pitik rûbirûyê travmayekê hatibe
• Di dema zayîne de pitik bê oksîjen mabe

3. SEDEMÊN DÛ ZAYINÊ

• Dû zayînê dê li parêziya xwarina xwe negire
• Dû zayînê pitik nexweşiyên giran û agirîn derbas bike
• Pitik di bin kontrola tendirustiyê derbas nebe û testên hewce neyên kirin
• Derziyên pitikê bi rêkûpêk nehatibe kirin
• Zerika giran a zayînê
• Xwarina nekanîn û nekêrdar, lawaz ketin
• Bûyerên mal û kar û trafîkê
• Jehrî ketin
• Bobelatên sirûştî
• Bobelatên nûklerî
• Bê perwerdebûna malbat û der û cîrên
• Îhmalkirin û kedxwarina kesan

Li Tirkiyê ji %12 gelheyê, kesên nekanyar pêk tînin. Di vê hejmarê de nekanyariya fîzîkî ango ortopedî, nekanyariya hişmendî, nexweşiyên kronîk û wekî wundakirina lebatekî  tev di xwe de dihewîne. Hejmara kesên nekanyarên hişmendî, ortopedî, bihîstenî, dîdenî, ziman û axaftin; hima hima digihêje 2 milyon kesan. Di encamê de hejmara nekanyaran pir zêde ye.

Bi taybet sedemên sereke;  heger zarok dû zayînê nexweşiya giran û agirîn derbas bike û mudaxaleyeke guncaw neye kirin, di dema zayînê de zarok bêoksîjen bimîne, di dema zayînê de pitik ji serê xwe travma û derbeyekê bixwe û dayik di ducaniya xwe de cixare, alkol û madeyên hişbir bikar bîne.

CÛREYÊN ASTENGAN

Nekanyar, ji zayînê yan jî jiyanê kêmendamiya  ji ber nexweşî yan qezayan, di şarezayên civakî, dîtin, bihîstin, axaftin û hwd de kesên astengan dikêşe ye. Digel ku nekanîna zarokên hewcedar, taybetmendiyek ji bo cudakirina ji yên din be jî, ji bo perwerdeyeke baştirîn û bersivdayîna kêmanî û astengan jî bingeh e. Yan jî taybetmendiyên hevpar yên  ligel hevalbendên wan, rêya perwerdeyeke ligel hevalbendên wan a hevpar vedike. Ji ber vê hawê curandina van zarokan gelekî pêwist e.  Ev curandin bi kanîn û nekanînên wan, bi asteng û asta derbexwarina wan dihête kirin. Bi derpêşiya van hemî taybetmendiyan;

1. Kesên Nekanyarên Dîtinê
2. Kesên Nekanyarên Bihîstinê
3. Kesên Nekanyarên Hişmendî
4. Kesên Nekanyarên Ortopedîk û Nexweşiyên Domdar
5. Kesên Sextkêşên Fêrbûna Taybet
6. Kesên Sextkêşên Ziman û Axaftinê
7. Kesên Sextkêşên Hestiyarî, Reftarî û Şênayebûnê
8. Kesên Kêşeyar ên Xerabiya kêmbaldar û Zorçalak
9. Kesên Kanyarên Zîrek
10. Xerabiyên Pêşveçûnê yên Belavger (XPB)
11. Xerabiyên Xûyên Hînbûnê

 

 

Mustafa RÊZAN
Şemrex – MÊRDÎN