Gotinek an bêjeyek ku we di dema ducaniya xwe de ji xwe re digot hebû? – Wek ‘di gavê de bijîn’ an ‘Xwezî mêr jî ducanî bimînin …’. An stranek ku hûn bi çavsorî guhdarî dikin? Ger we di dema ducaniya xwe de van tiştan dubare kiribe û bihîstibe, dibe ku pitika weya nûbûyî jî wan bibîr bîne.
Li gorî lêkolînek ku ji hêla Rêvebiriya Zanistên Aboriya Civakî û Aborî ya Weqfa Zanistiya Neteweyî ya li Amerîkayê ve hatî fînanse kirin, pitik di zikê dayikê de zûtir dest bi hînbûnê dikin. Di Zanîngeha Florida Dr. Charlene Krueger û di kovara Infant Behavior and Development de hat weşandin îsbat kir ku ya ku fetus di 34 hefteyan de di zikê dayikê de dibihîze dikare fêrbûnê teşwîq bike – heya 3 hefteyan li pêş delîlên fêrbûnê yên ku di lêkolîna berê de hatine dîtin.
Fêrbûn di zikê dayîkê de dest pê dike
Zayîn bi gelemperî di hefteya 40î de pêk tê. Lêkolîn destnîşan dikin ku heya hefteya 38an a ducaniyê, fêrbûn zehf eşkere ye. Krueger di pêşkeftina pêşîn de li ser bandoriya deng dixebite – nemaze dengê dayikê. Krueger, li gel Cynthia Garvan ji Zanîngeha Florida, ji 32 jinan xwest ku ji ducaniya xwe, ji hefteya 28an heya hefteya 34an, rojê du caran heman lorînan bistrên. Dayikan piştî 34 hefteyan dubarekirina lorînê rawestandin. Di tevahiya pêvajoyê de, di hefteya 28, 32, 33, û 34 de, pitikên nebûyî hatin laboratûarê da ku diyar bikin ka ew bi lorînan nas in. Testên din di hefteya 36 û 38 de hatin kirin.
Di ceribandinên laboratîfê de pîvandina lêdana dil a fetusê hebû ku li malê li jinekê guhdarî dikir û lorînek ku ji hêla dayika wan ve hatî gotin dubare dike. Lêdana dil a bilez tê vê wateyê ku fetus hê nekare bi tevahî dengên nû bibîne; daketina rêjeya dil dê diyar bike ku fetus bi lorînê nas bû.
Pitik diya xwe nas dike
Krueger û Garvan dîtin ku di hefteya 34an de, rêjeya dil a fetusên ku li qeydên guhdarî dikin dest pê dike. Di 38 hefteyan de, 4 hefte piştî ku dayikên wan dev ji stranbêjan berda, encamên testê kêmbûna rêjeya dil a girîng nîşan da; ji ber vê yekê fetus lorîyan bi bîr tînin. Di heman demê de, lorînekê cihêreng a ku ji hêla xerîbiyê ve hatî stran kirin di nav koma kontrolê de ji fetusan re hate strandin. Ji ber ku dengê dayikê çavkaniya sereke ya teşwîqkirina hestê ji bo pitikek nebûyî ye, lêkolîneran dixwestin diyar bikin ka fetus bi bersivek şêweyek naskirî an bi tenê bi dengên dayika xwe bersiv didin. Gava ku tomarek nû ya lorînê ji vê komê re hate lêdan, hate dîtin ku rêjeya dilê wan hinekî zêde bû.
Krueger û Garvan destnîşan kirin ku fetusên di koma ezmûnê de bersivê didin lorînê, di hefteya 34emîn a ducaniyê de nîşanên fêrbûnê nîşan didin, û yên ku di zikê xwe de dibihîzin bibîr tînin. Armanca lêkolînê zêdekirina zanîna heyî ya ka mirov çawa fêr dibe û bîr dike, ne tenê kengê ye. Ev ji bo pitikên li unîteyên lênihêrîna awarte jî pir girîng e; ji ber ku teknolojiyên nû şansê zûzayî (premature) pitikên jidayikbûyî zêde dikin û şêwazên teşwîqkirinê yên ji bo pêşxistina fetusan hem li hundur û hem jî li derveyî zikê diguhezin. Ji bo ku bi tevahî were fêm kirin ka geşedana domdar a di çaryeka paşîn a ducaniyê de çawa bandorê li fêrbûn û bîranînê dike bêtir lêkolîn hewce ne.
Werger: Çandname
Çavkanî:
“Delîlên Fêrbûn û Bîranînê di Fetusan de xeş Hefte Berî Jidayikbûnê”. Danuradan alındı: https://neurosciencenews.com/fetus-memory-learning-2211/. (08.07.2015).
