Li Muzîka Kurdan a Kevneşopî Nêrîneke Giştî-6

RADYOYÊN BEXDA Û ERÎWANÊ
Di salên 1950 û 1960’î de Radyoya Erîwanê ya li Ermenistanê (Beşa Kurdî ya Radyoya Dengê Ermenistanê) û Radyoya Bexdayê ya li Iraqê (Beşa Weşanên Kurdî ya Radyoya Iraqê) bi kurdî jî dest bi weşanên çandî kirin. Piştre radyoyên Urmiye, Kirmanşah û Tehranê jî dest bi weşana kurdî kirin. Di wan salan de, di pêşketina nasnameya kurdî de bandora van radyoyan mezin e.

Radyoya Erîwanê (1955); Efoyê Esed, Reşidê Baso, Egîdê Têcir, Neçoyê Cemal, Mecîdê Silêman, Şeroyê Biro, Susika Simo, Zadîna Şakir, Belgia Qadir, Şewabê Egîd, Dawudê Xelo, Aramê Tîgran, Fatima Îsa û hunermendên wekî; Egîde Cimo, Xelilê Evdile bi meya xwe; Şamilê Beko jî bi bilûr û zirneya xwe, bi wan hunermendên navborî re li enstrûmanan dane.

Li gor Muhsin Kizilkaya; “Li gorî peymana ku dewleta Iraqê di şexsê Mele Mistefa Barzanî de bi kurdan re çêkir, di Beşa Weşana Kurdî ya Radyoya Bexdayê de ku destûr hate dayîn wekî stasyoneke fermî were vekirin (1961), dê weşaneke ‘li dijî biratiya kurd û ereban’ nehata kirin û dê weşaneke bi giranî kulturî û hunerî bihata kirin. Di nava hunermendên vê radyoyê de Mihemed Arif û Hesen Cizrewî, Mihemed Şêxo, Tehsîn Taha, Meyrem Xan, Ayşe Şan, Îsa Berwarî û Kawîs Axa muzîsyenên ku herî zêde eleqe didîtin, bûn. Her du Cizrewiyên ku wekî nûnerên girîng ên di salên 1930-70’yî yên kevneşopiya dengbêjiyê de, ku li cografyaya kurdan wekî deriyê debarê dihate dîtin, derdikevin pêşberî me, ji teknîkên strangotinê wêdetir dengê xwe terbiye kirin û ji enstrûmantasyona di kevneşopiya muzîka ereban a Bexdayê de sûd wergirtin û wan rengekî nû ji kevneşopiya dengbêjiyê re qazanc kir. Di nav hunermendên kurmanc de, jina ku yekem car plaq derxistiye Meyrem Xan e. Di zaravayê soranî de jî Dayîkî Cemal plaqa yekem derxistiye.

Van radyoyan, bi giştî bandor li hunermendên kurd ên ku paşê dest bi çêkirina muzîka kurdî kirine, kiriye.
Li gor Salihê Kevirbirî; “Îbareya ‘Her netewe xwedî maf e ku bi zimanê xwe weşanê bike’ ya di dema Sovyeta kevn de, piştî ku rejîma Sovyetê rûxiyaye jî li Ermenistanê hatiye parastin. Bi kurtasî Radyoyên Erîwan û Bexdayê awêneya dilê kurdan bûn û kurdên ku belavî çar hêlên cîhanê bûbûn di vê awêneyê de li xwe nêrîn. Di radyoyên Bexda û Urmiyeyê de cih didan enstrûmanên ku li Rojhilata Navîn têne bikaranîn, lê di Radyoya Erîwanê de tenê enstrûmanên wekî bilûr, dahol, zirne û fîqê derdiketin pêş. Axaftina Filîtê Quto ya bi Mamê Etmankî re, Lawikê Metînî, Bişarê Çeto, Mîrzikê Zaza, Emê Gozê, Koçero, Siyabend û Xecê, Mem û Zîn, Xozan Daxê, Derwêşê Evdî, Salih û Nûrê, Heso û Nazê, Bavê Fexriya bi saya van radyoya ji bo nifşê nû hatin veguhastin.”

Ehmedê Gogê, li ser xebatên xwe yên di Radyoya Erîwanê de van agahiyan dide: “Ev radyo, bûbû wekî cihê ronakbûn û keleha hunermendên kurd. Peywira dengê ziman, çand, huner û hêviyên kurdan bi cih dianî. Wê demê dazdeh, sêzdeh kesan li ser mijarên wekî zimanê kurdî, civaka kurdî lêkolîn û vekolîn dikirin. Ligel vê yekê gelek rewşenbîr, hunermend û akademîsyenan piştgirî didan radyoyê, di gelek waran de alîkarî dikirin. Ligel rewşenbîrên kurd, rewşenbîrên ermen jî alîkariya meteryalan li me dikirin, di gelek waran de alîkariya xwe ji me texsîr nedikirin û dibûn mêvanên bernameyên me. Me bi gelek dostên wekî Cegerxwîn, Celadet Bedirxan, Heciyê Cindî, Ereb Şemo û yên din ku dihatin nasîn re, roportaj çêkirin. Nivîskarên wekî Casimê Celîl, Ordîxanê Celîl, Celîlê Celîl û Erebê Şemo li ser wêje û dîroka kurdan xebatên giranbiha pêk anîn. Dîsa em dikarin gelek navên wekî Hovanis Bagramyan, Vîktor Hambarsomyan, Aram Xaçataryan, Martyenus Saryan bihejmêr in.”

 

Nezan Newzat Çelebî, Vedat Yildirim, Aytekîn G. Ataş
Werger: Davut Ozalp

Nivîs a bidomê