Dîyarbekir de Rewşa Şîn û Şînxaneyan

Nê çend serrî yê Dîyarbekir û qezayanê ci de şekil û usûlê serweşîye, yanî tradîsyonê serweşîye bedelîyayo. Tîya ra hîrês-çewres serrî verê cû Dîyarbekir de ma kurdan ra gama ke yew însan bimerdêne, merdimê ci û nas û dostê ci huye û qazmeyê/tuwerzînê xo girewtêne û vazdayêne goristan. Wayîrê meyîtî/e cayo ke bimotêne, înan uca de mezela ci adayêne (kendêne). Badê kendişî, meyîtî/e ardêne û goreyê usûlê dînî û goreyê kulturê ma kurdan defn kerdêne.

Nika zî tayê cayanê werdîkanan de (sey dew û qezeyanê şenikî) reyna bi no tewir gorî adîyenê û bi edet û usûlê verênan meyîtî/e defn kenê. Labelê merkezê Dîyarbekirî de, xusûsen goristanê “Yenî Koy Mezarlixî” de êdî gorî bi huye û qazmeyî nênê kendiş. Herinda huye û qazmeyan de dozere mîyanê da-vîst deqayan de gorî amade kena.

EDET Û USÛLÊ ŞÎNÎ VURÎYAYÎ

Êdî gorî zî goreyê waştişê wayîrê meyîtî/e ney, goreyê plan û programê qerarê beledîya yew hîzayêk de heb-heb yenê kendiş. Dima reyna goreyê usûl û edet û kulturê ma, meyîtan anê û defn kenê.

Verê cû, gureyê defnî ra dima, yanî meyît/e ke defn bîyêne, tena ma kirdan mîyan de kesê ke goristan de beşdarê gureyê defnî bîyêne, merdim û dewijê meyîtî/e înan ardêne keyeyanê xo û werd dayêne înan. No werddayîş nika merkezê Dîyarbekirî de û qezayanê ci de bin ra nêbo zî hêdî-hêdî wedarîyeno. Labelê dewanê ma kirdan û cayê şenikan de hema zî dewam keno.

Kar û gureyê werdî ra dima, nas û dost, der û cîranê meyîtî/e ameyêne keyeyê meyîtî/e û wayîrê meyîtî/e teselî kerdêne. Fatîha wendêne. Şîn bi no tewir qasî new-des rojî dewam kerdêne.

Eke hewteyê wefatî biqedîyêne, nan û helawe vila kerdêne. Vilakerdişê nê nan û helawe der û cîranan ra dest pêkerdêne û hetanî yew hudut berdêne. No hudut zî goreyê keye û namdarîya meyîtî/e tesbît bîyêne. Eke hal û wextê keyeyê meyîtî/e hol bîyêne, no nan û helawe hema-hema heme taxe rê vila bîyêne. La eke rewşa înan hol nêbîyêne, no hudut teng bîyêne.

Eke çewres rojê ci biqedîyêne, na rey mewlid wendêne.

Nika zaf edetê na mesela vurîyaya. Defnkerdişî ra dima keyeberdişê şarî û werddayîş wedarîyo yan zî zaf kêmî bîyo. Êdî new-des rojî serweşî dewam nêkeno. Sereweşî bîya hîrê rojî. Hewteyêk ra dima helawvilakerdiş zî wedarîyo. Tay kesî çewres rojî ra dima mewlid danê wendiş, labelê zaf kesî êdî mewlid zî nêwanenê.

La o muhîm heme qezayan û merkezê Dîyarbekirî de bi nameyê “Yas Evi” şînxaneyî virazîyê. Êdî şar, nas û dostê meyîtî/e nêşinê keyeyê meyîtî/e û sereweşî nêdanê înan. Her kes şino nê şînxaneyan û nê şînxaneyan de wazîfeyê xo yê serweşî ano ca. Hetanî ke tayê dewan de zî nê şînxaneyî virazîyê û nê dewan de zî êdî şar şino nê şînxaneyan û nê şînxaneyan de serweşî dano wayîrê meyîtî/e û fatîha waneno.

Ewro nê şînxaneyan ra nêzdî hewtay-heştay hebî merkezê Dîyarbekirî de virazîyê. Nê şînxaneyî zafî ti ra nameyê komeleyan ser abîyê: “Silvanlılar Derneği Yas Evi, Dicleliler Yas Evi, Liceliler Derneği Yas evi”… Tayê ti ra zî nameyê dewan ser abîyê: “Şeklat Köyü Taziye Evî, Badikanlilar Yas Evî, Temiran Yas Evî, Dercimt Yas Evî, Şavêrdîyan Yas Yeri, Murtezanlilar Yas Evî”… Bê nînan tayê camîyan de zî şînxaneyî estê û şar şino nê şînxaneyanê camîyan de wazîfeyê xo yê serweşîye ano ca: “Şînxaneyê Camîya Ehmedê Xanî, Şînxaneyê Camîya Bedîûzamanî”… Tayê şînxaneyî zî binê bînayan de qata bodrimî de virazîyê.

Mabênê nê komele û şînxaneyan de yew piştîdayîşê yewbînan esto. Ge-gane eynî rojan de yew qeza yan yew dewe ra, di, heta hîrê kesî zî rehmet kenê. Rewşa winasîyan de kamcîn şînxane veng bo, wayîrê meyîtî/e o şînxane de şînê xo roneno. Yanî tu wext şînî war de nêmanenê.

SERWEŞÎYA KEYEYÎ ZAF GIRAN AMEYÊNE

Cayê şînî yê verê cû seke mi cor de zî nuşt, keyeyê meyîtan bi. Nufûs sey verê cû nîyo, roje bi roje zêdîyeno. Hûmara kesê ke şinê serweşîye, zî roje bi roje zêdîyena. Hem rîyê zêdebîyayîşê nufûsî ra hem rewşa xizmetî ra serweşîya keyeyî, wayîrê meyîtî/e rê zaf giran ameyêne: şar nê keyeyan de ca nêbîyêne. Dayîreyê ke qata hewtin û heştine de bî, şîyayîş û ameyîşê ucayî derdêko hîna giran bi. Xizmet xoser yew derdêko pîl bi: rastkerdişê solanê înan, çay û awe îkramkerdişê înan ûsn. Meymanê ke ameyêne cîya-cîya odayan de roniştêne. Wayîrê meyîtî/e mecbur mendêne oda-oda şîyêne û ameyêne… Welhasil şîno ke keye de ronîyayêne, derd û kulêko zaf giran bi.

Nika nê şînxaneyan de nê xizmetî pêro zî bi asanî yenê ca. Zereyê nê şînaxaneyan zî bi awayêko rind ameyo ravistiş. Qoltux û sêpîyê ci, klîmayê ci, çay û awa ci û heme çîyê bînî zî tedarîk bîyê. Welhasil nê şînxaneyî bi heme awayê xo keyeyan ra hîna başêr ê û pratîk ê.

Ma kurdan de serweşî edetêko zaf muhîm o û no edet zî bapîranê ma ra mendo û hetanî nika zî no edet ameyo na merhela. Şarê ma ge-ge qefle bi qefle, ge-ge grûbe bi grûbe yeno cayê şînî. Wazena grûbe bi grûbe, wazena qefle bi qefle, wazena yew şexs bêro zî, seba nê kesan fatîha yena wendiş.

Çîyo ke hîna zaf balkêş û rêzdar o, bêîstîsna nê heme şînxaneyan de qiseykerdiş, serweşî dayîş, xeyramayîş bi kurdkî yo.

Salonêka girde yê nê şînxaneyan esta. Şar pêro na salone de ronişeno usûl û edetê serweşîye na salone de ano ca. Xizmet hîna bîyo asan. Xeyrameyîş, îkramê awe û çay bê zor û bê zehmet yeno ca.

Zafê nê şînxaneyan de cayê cinîyan zî esto. Nê şînxaneyan de cinî û camêrdî cîya-cîya salonan de ronişenê. Hetanî ke zafê nê şînxaneyan de cayê werdî zî esto. Zaf kesî nê cayan de werdê nêmrojî û şamî zî wenê.

QISEYKERDIŞ BI KURDKÎ YO

Vera meymanan de masayêk ser de yew mela ronişeno. Kişta melayî de zî wayîrê şînî ronişenê. Kesê ke seba serweşî yenê, selam danê a cemata ronişte û cayêko munasîb de ronişenê. Roniştişî ra dima, mela bi mîkrofon fatîha waneno. Dima wayîrê meyîtî/e şinê ê kesê ke newe ameyî, destê înan gênê û xeyrameyîşê înan kenê.

Nê melayî ge-ge zî waez danê. Qiseykerdişê melayan pêro zî, seke mi cor de zî va, bi kurdkî yo. Eke keyeyê meyîtî/e kurmanc bê, qiseykerdiş bi kurmanckî yo, eke kird bê qiseykerdiş bi kirdkî yo.

Hem kurmanckîya nê melayan hem kirdkîya înan sade yo, fesîh o û fehmkerde yo. Bi no tewir hem wazîfeyê serweşî yeno ca hem zî faydeyê xo ziwanî rê zî beno.

Peynî de ez wazena naye vaja: ma kurdî zî vera-vera modernîze benê û bajarwanîya ma aver şina. Nê vurîyayîşî de tore û edetê şînê ma zî û mekanê nê şînanê ma zî goreyê nê averşîyayîşî vurîyayê û vurîyenê.

Mehmud Nêşite-Dersim İnfo