Rewşa Kirdkîya Nuştekî

Ma pêro zanê ke kirdkîya ma serre bi serre mîyanê şarê ma ra bineyna kêmîyena. Helbet tayê kes yan keyeyê zanaye û wayîrê hîsîyatî estê ke bi zanayîş kirdkî qisey kenê. La bi hawayêko umûmî neslê ma yê neweyî êdî kirdkî qisey nêkenê. Na nuqta de kêmanîya tewr pîle yê pîlan a. Eke neslê verênî, dapîr û bapîrê ma mîyan ra wedarîyê, rewşa kirdkî heqîqeten zaf krîtîk bena. Gereka ma na mesela ser o bifikirîyê ke ma eşkenê senî kirdkî neqlê neslê xo yê amayeyî bikin.

Mucadeleyo ke beno helbet zaf muhîm o, la eşkera yo ke no mucadele qîm nêkeno. Meselaya ciwînayîşê kirdkî tena barê milê çend kesan nîyo!

Heto bîn ra, nê da-des serranê peyênan de kirdkîya nuştekî zaf aver şîye. Sey nimûneyî, nika pancas ra vêşêr kitabê edebî yê kirdkî estê. Eke ma heme kitabanê kirdkî biyarin yew ca, kitabxaneyêko baş yê kesî yeno meydan.

Nê serranê peyênan de kovar û rojnameyan zî kirdkîya nuştekî de gamêka zaf muhîme eşte. Kovar û rojnameyê kirdkî averşîyayîşê kirdkîya nuştekî de rolê mektebî kay kenê. Ganî merdim heqê kursan zî înkar nêkero. Çunke gelêk kursê ziwanî dîyayî, wendiş û nuştişê kirdkî nê kursan reyde weş vila bî. Unîversîteyan de abîyayîşê beşanê kurdkî (kurmancî û kirdkî) zî averşîyayîşê kirdkîya nuştekî de rewşêka pozîtîfe arde meydan, zaf faydeyê xo bi.

Eke ma bi çimê des serrî tîya ra ver biewnîn, qaso ke merdim xeyal nêkeno kirdkîya nuştekî aver şîye, wendox û nuştoxê kirdkî zêdîyayî. Êdî merdim bi rehetî eşkeno vajo ke warê wendiş û nuştişî de yew entelejensîyaya kirdkî esta.

No averşîyayîş, na rewşa başe ya kirdkîya nuştekî xovero nêameye meydan. Çîyo tewr muhîm, averşîyayîşê kirdkîya nuştekî bi destê kirdan bi xo, bi xebata şexsanê fedakaran bîye. Nê warî de bi kedêka pak û helale xeyretêko zaf cidî dîya. Zaf kesan herinda xo ra xeyret kerd. Eynî sey çilkanê varanî, wina her çilke herinda xo de ameye war, nê çilkî resayî pê. Nika deryayê kirdkî çin bo zî qet nêbo ma eşkenê vajin ke yew goleka ma esta.

Ez hêvîdar a ke xebata kirdkîya nuştekî bi nê tempoyî roje bi roje hîna aver şiro. La gereka ma rey-rey bala xo bidin rewşa xo ser, kêmanî û qelsîya xo zî bivînin. Ma vajin ke, kirdkîya nuştekî gelêk aver şîya, bi desan belkî bi seyan nuştoxê ma yê neweyî estê. Gelo hetê kalîteyê nuştişî ra rewşa înan senîn a?

Mi gore problemê tewr sereke yê nuştoxanê kirdkî no yo ke qismêko muhîm nêzanê cumle saz bikerê, cumleyê înan fehm nêbenê. Ez wexto ke metnanê înan wanena, ez vana qey ez sey kerkince wina kişte ser rayîr şina, dewqa mi şina.

Metnê ke mi rê yenê, ez heta ke fehm kena, perîşan bena. Ge-ge ez fehm nêkena ke cumle se vana. Cumleya ke fehm nêbîya, ez îşaret kena, nuştoxî/e ra persena. Ez ewnîyena cewabo ke danê û cumle qet pênêgênê. Vanê mi waşto ez wina wina vajî. La kenê xo vîr ra ke ganî merdim çi fikirîno, wazeno çi vajo, gereka eynî çî bi çekuyan îfade bikero. Çunke mumkin nîyo ke nuştox tim verê wendoxan de hazir û nazir bo, cumleya ke fehm nêbena, îzeh bikero! Xora hewce zî nêkeno. Çunke nuştiş sey qiseykerdişî nîyo. Merdim eşkeno yew cumleya xo des rey, bi des awayî newe ra awan bikero. La zafê nuştoxanê ma bicidîyet bala xo nêdanê karê xo yê nuştişî ser, nuşteyê xo tekrar nêwanenê. Eke biwanê zî bi çimê wendoxî bala xo nêdanê ser ke hela cumleyê înan fehm beno yan ney.

Qismêkê nuştoxanê ma tena bala xo danê çekuyan ser. Vanê qey eke çekuyê înan formê standardî de bê, mesela qedîyena. Helbet ziwanê nuştekî de şuxulnayîşê formanê standardan yê çekuyan zaf muhîm o. Ancî îmla yanî rastnuştiş zî zaf muhîm o. La ganî merdim hetê sentaks û semantîkî ra zî biewnîyo cumle ra. Çi heyf ke nuşteyê zafê nuştoxanê ma seke hetê xerîban ra nusîyayê wina çewt û têmîyanek ê. Yanî mentiqê cumleyan rast nîyo.

Seba ke nuştoxê ma ziwanî rast bişuxulnê, ez pêşnîyaz kena ke destpêk de bi cumleyanê kilmekan binusê. Yê diyin, nuşteyê xo çend rey biveng biwanê. Gama ke merdim biveng biwano, cumleyê ke seqet nusîyayê de merdim likumîyeno, yanî herikîyayîşê wendişî seqet beno. Kamca de wendiş seqet bi, wa bizanê ke uca de, a cumle de yew seqetî esta.

Nuşteyê ke yenê verê destê mi, verî ez hetê şeklî ra, hetê teknîkê komputure ra rast kena. Çunke se ra newayê nuşteyan nê hetî ra seqet ê. Dima ez sere ra hetanî peynî wanena. Badê, ez dest bi redakteyî kena. Ez kamca rast kena, bi yew reng îşaret kena ke nuştox/e rehet bivîno. Badê pey ancî ez sere ra hetanî peynî wanena ke gelo cayêk de yew xeletî menda yan ney. Yanî tewr tay ez hîrê rey metnê înan wanena la ez bawer nîya ke nuştoxî xo ra pey agêrenê metnê xo di rey wanenê! Peynî de ez nuştox/e rê apey şawena. Bi ziwanêko maqul ci ra rica kena ke her di şeklan, yanî şeklo ke mi rast kerdo û şeklo ke nuştoxî/e nuşto bido têver. La çi heyf ke zafê înan goş nêdanê nê waştişê muhîmî!

Kirdkî de rastkerdiş yan zî redaktekerdişê metnan karêko zaf zehmet o, tam yew hemaltî ya. Hemaltîya bêheqe!

Ez bi xo hemaltîya ziwan û edebîyatê xo rê hertim amade ya, qet minet nêkena, ez bizewq kena. Ez kesî ra çîyêk zî nêwazena. Tena ez rica kena ke nuştoxê ma warê nuştoxîye de nê lebitîyayîşî ra rast îstîfade bikerî. Çunke beno ke her wext îmkanêkê ma yê winasî çin bo.*

(Nuşteyê Edîtorî yê Rojnameyê Newepelî-64)