ÇandName Li pey şopa bav û kalan…
Di destpêka çerxê 20an û vir de, civaka xelkên beriya Mêrdînê civakek koçerî bû. Hêj şaristaniya akincîbûnê cihê xwe di nav xelkên wê de ne girtibû, ji bilî wan çend gundên dora rêka hevirmêş (Ipek Yul), yên ku ji sedê salan ve bi rûniştvanên xwe dagirtî bûn. Havînan xelkên beriya Mêrdînê bi dûv çêra sewal û tarişê xwe de diçûn bakur, zozanan û vedigeriyan warê xwe. Zivistanan jî xelkên bakur ji zozanan dihatin beriya Mêrdînê, germiyanên xwe lê derbas dikirin..
Di wan çûn û hatinan de gelek bûyerên evînê cihê xwe di dilê evîndaran de digirt, gelek şerên êlitiyê li ser çêra pez û zêdegaviyan di nav wan koçeran de diqewimî û di encam de dengbêjan ew bûyer dikirin stran, di civakan de digotin û dibilandin wek vê strana evînî:
Were domam, tuyî serê gazin û loman!
Ava çemê me bi xulxul tê, pêlek şîr tê yek şekir tê..
Dilketina qîz û xortan, ji kambaxa gund, ji eşq û dil tê..
Dilketina min û vê zalimê, mektûbreşê ji nav gawir tê..
Erê ezbenî! Tevî asteng û problemên ku di civaka xelkên beriya Mêrdînê de hebûn; ji berberî, şerê êlitî, şerê netewên cîran û xweparastinê, wan xelkan karîbû li gor xweristiya beriya xwe amûrên muzîkê wek def û zirnê, kemaçe û tembûrê ji xwe re bibijêrin, li ber deng û jenên wan kul û xem, kêf û şahiya xwe bînim ziman û pêre biraqisin.. ji mêj ve, muzîk, stran û semayê rola xwe di civaka wê de listiye û akama xwe di derûna mirovên wê de kola ye. Ta pileyekê ku mirovên wê nikarin dûrî stran û muzîkê bijîn..!
Bi wateyeke din, wek ku mirovê kurd hez xaka Kurdistanê kiriye wiha jî hez muzîk, stran û govend û dîlana kurdî kiriye û di encam de rêzgirtin ji mirovên muzîkjen û dengbêj re girtiye. Ewên ku muzîk bi liva destên wan hatiye jenandin û gotin ji gewriya wan hatiye der û herdu bi hev re hunandine..
Ji wan muzîkjen, dengbêj an aşiqan re hatiye gotin (Mirtib). Ew mirtib, ji eynî êlê bûn, xwedî giyanekî sivik yê kêfê bûn. Karê wan yê sereke, şahiyên şokirin û kirîvantiyê bi amûrên mûzîkê wek def û zirnê û kemaçê xweş dikirin û cemawerên beşdar li ber dengê wan û amûrên wan direqisîn û sema dikirin. Hem jî, stranên di pesnê axayê êlê û eşîrên êlê de himberî êlên din re pesin didan.
Belê, tevî qedexebûna zimanê me ji rex dewletên desthilatdar ve, mirtib, dengbêj û stranbêjên me karîbûn zimanê me biparêzin û bihêlin em li yek stranê guhdarî bikin…
Konê Reş
