Lêza Tîrêj-Zeman û Mêsafeyên Bêdawî

Leza tîrej çiye? Ya jî çi hewce kir kû ev têge(qewram) derkevîn hole?

Bi rastî yekser ji ber mesafeya di navbera gerstêrk-stêrk û galaksîyan hewcekir kû derbikeve. Yani ewqasi bi ecêb dûrî hevîn kû aqlê me belawela dike. Tirêj anjî şewq ewqas bi leze kû heta anha em bi ti awayî nikarin bîghêjin leza wê. Ji bo kû materyalek bighêje leza tîrêje divê veqete molekûlên xwe. Ew jî, ji xwe karekî pir zahmete. Ger hûn veqeîn molekûlên xwe piştre ne diyare bê ka çawa disa hûnê molekûlên xwe bidin ser hev. Ji ber vê yekê leza tîrêje pir giringe. Piştre mesafe ewqas ecêb derketîn kû êdî têgeya “saltîrêj” derket holê. Yani cîhek bi qasî leza tîrêjê kû di salekê de bighêje dûri me bi, em karîn bêjin 1 saltîrêj dûrî meyi. Vê gavê divê ez we îkaz bikim kû tîrêj di sanîyakê de 300.000km bî lez diçe.

Yani; em karin bi vê formûle îfade bidin: 300.000km/sn

Baş fêm bikin ne di seetekê an di deqayekê; di sanîyakê de ewqas bi leze.

Mînak: Gerstêrkek 1 deqqê bi lêza tîrêje durî me bî, dê çend km mesafe di navbera me de heye?
– 1 deqqe= 60/Sanîye 60×300.000=18.000.000km mesafe di navbere me û ew gerstêrka hebe.

Dê vê gavê ez hebekî din hişên we tevlihev bikim. Îca dora dem ankû zemanê hat. Minaka herî sereke ewe kû dema tîrêjê rojê di kelegerma nîvro de bi sermê tê berî dema anha bi 8 deqqe û 20 sanîye berê ji tavê qût bûye. Yanî ew tîrej a 8 deqqe û 20 sanîye berê bû ne anha! Di vî warê de hîn şewqên stêra hene kû beri 100.000.000(sed milyon) sal berê derketîne nû dighêji me. Ez zanîm hişê we tevlîhev bû û hûn ecêbmayî man belê rasti eve. Gerdûn ewqas mezîne kû car caran tiştîn hene kû milyon sal di rêdene derdikevî pêşya me. Zeman ji ev alîde bi yekser li ser tîrêje girêdayiye.

Çavkanî: Rûpela Astronomîya