Kürtçe Zamanlar: Şimdiki Zaman (1)

Kürtçe de dört zaman vardır.

1-ŞİMDİKİ ZAMAN (DEMA NIHA)
2-GELECEK ZAMAN (DEMA BÊ / DEMA DAHATÛ)
3-YAKIN GELECEK ZAMAN (DEMA BÊ /DEMA DAHATÛ YA NÊZÎK)
4-GEÇMİŞ ZAMAN (DEMA BORÎ)

 

1-ŞİMDİKİ ZAMAN (DEMA NIHA)
Şimdiki zaman adından da anlaşılacağı gibi şu içerisinde bulunulan zamanda yapılan iş veya bulunulan durumu ifade eder. Kürtçe de şimdiki zamanı belirten ek ‘di’ önekidir. Ayrıca fiil bitişik zamirî ekini de alır. Bitişik zamirleri geçen derste görmüştük.
Ez dikim:.. Ben yapıyorum
Tu dikî: …..Sen yapıyorsun
Ew dike:… O yapıyor
Em dikin…: Biz yapıyoruz
Hûn dikin:… Siz yapıyorsunuz
Ew dikin:…Onlar yapıyorlar
Ez dixwim:…. Ben yiyiyorum
Tu dixwî: …..Sen yiyiyorsun
Ew dixwe:… O yiyiyor
Em dixwin:.. Biz yiyiyoruz
Hûn dixwin: …Siz yiyiyorsunuz
Ew dixwin: …Onlar yiyiyorlar
Ez digrim: …Ben kapatıyorum
Tu digrî: ….Sen kapatıyorsun
Ew digre: ….O kapatıyor
Em digrin: ….Biz kapatıyoruz
Hûn digrin: …Siz kapatıyorsunuz
Ew digrin: …..Onlar kapatıyor

Fiilin başına ‘di’ önekini getirerek oluşturulur. Kürtçe’de birçok yardımcı fiil vardır. Bu yardımcı fiillerin bulunduğu eylemlerde zaman çekimleri farklı olur. İster bileşik, ister türemiş fiil olsun, bu tür fiillerde ‘di’ öneki esas fiil ile yardımcı fiil arasına konur. “Rakirin, vêxistin, dagirtin fillerini örnek olarak verecek olursak:

Ez radikim: ….Ben kaldırıyorum
Tu radikî: …..Sen kaldırıyorsun
Ew radike: …..O kaldırıyor
Em radikin….: Biz kaldırıyoruz
Hûn radikin….: Siz kaldırıyorsunuz
Ew radikin:….. Onlar kaldırıyorlar
Ez vêdixim:…. Ben içiyorum
Tu vêdixî:…. Sen içiyorsun
Ew vêdixe:….O içiyor
Em vêdixin:…. Biz içiyoruz
Hûn vêdixin:….. Siz içiyorsunuz
Ew vêdixin: ….Onlar içiyorlar
Ez dadigrim: ….Ben dolduruyor
Tu dadigrî: …..Sen dolduruyorsun
Ew dadigre: ….O dolduruyor
Em dadigrin: …Biz dolduruyoruz
Hûn dadigrin: …Siz dolduruyorsunuz
Ew dadigrin: …Onlar dolduruyorlar

Yukarıdaki örneklerde verilen fiillerin başındaki esas fiiller kendi başlarında kullanıldıklarında hiçbir anlamları yoktur. Bunlar bileşik fiillerdir. Bir tür bileşik filler dışında isim ve fiillerden oluşan bileşik fiiller de vardır bunların çekimlerini de “barkirin, maf xwarin, jangirtin” fiilleri üzerinden yaparsak:

Ez bar dikim: …Ben yüklüyorum
Tu bar dikî: …..Sen yüklüyorsun
Ew bar dike: ….O yüklüyor
Em bar dikin:… Biz yüklüyoruz
Hûn bar dikin:… Siz yüklüyorsunuz
Ew bar dikin: …Onlar yüklüyorlar
Ez maf dixwim:.. Ben hak yiyorum
Tu maf dixwî: ….Sen hak yiyorsun
Ew maf dixwe: …O hak yiyor
Em maf dixwin….. Biz hak yiyoruz
Hûn maf dixwin: …Siz hak yiyorsunuz
Ew maf dixwin: ….Onlar hak yiyorlar
Ez jan digrim:… Ben sancılanıyorum
Tu jan digrî:…. Sen sancılanıyorsun
Ew jan digre: ….O sancılanıyor
Em jan digrin:… Biz sancılanıyoruz
Hûn jan digrin: ….Siz sancılanıyorsunuz
Ew jan digrin:….. Onlar sancılanıyorlar

Şimdiki zamanın olumsuzu ise ‘di’ önekinin yerine ‘na’ getirme ile elde edilir. Başka hiç bir eyleme gerek yoktur.

Ez betal nakim:..Ben iptal etmiyorum
Tu betal nakî: ….Sen iptal etmiyorsun
Ew betal nake: ..O iptal etmiyor
Em betal nakin:…. Biz iptal etmiyoruz
Hûn betal nakin:… Siz iptal etmiyorsunuz
Ew betal nakin:… Onlar iptal etmiyorlar
Ez baz nadim: ..Ben koşmuyorum
Tu baz nadî: ….Sen koşmuyorsun
Ew baz nade: …O koşmuyor
Em baz nadin: …Biz koşmuyoruz
Hûn baz nadin:…Siz koşmuyorsunuz
Ew baz nadin: …Onlar koşmuyorlar