Ce’ferqulî Zengilî Kî Ye?
Ce’ferqulî Zengilî (z. 1799 – m. 1894), helbestvanê navdar ê kurdên Xorasanê ye. Ce’ferqulî di sala 1855’an de li Goglînê, gundekî Qûçanê, hatiye dinê. Jiyane xwe tevayî li vê herêmê derbas kiriye. Ce’ferqulî Zengilî bi kurdî, tirkomanî û farsî gelekî helbest nivîsandine. Kurdên Xorasanê ji vî helbestvanê gelekî hez dikin. Jê dîwaneke bi navê “şêrên kurdî” hatîye çapkirin û li nav kurdên Xorasanê belav bûye. Ce’ferqulî sala 1315’an ya Heyvî de koça dawiyê kir, her çend ku tu kesî mirina wî nedîtiye, lê li gorî lêkolînên nivîskar û zanayê Kurd ê Bakûra Xurasanê, Kelîmulah Tewehudî, renge Ce’ferqulî di derdora sala 1315’an de koça dawiyê kiribe û wî çaxî 95 sal temenê wî bûye.
Helbesta 1
Qaliwek im le herdê rûyê min le asimîn
Şev û ro di’a dekim, melek dewêjin amîn
Di’ayî min mustecab ke, Xwudawendê alemîn
Ya Milwarîyê we min gihîn, ya canê min tu bistîn
Herdem dewême amîn, ya Erheme_rahimîn
قالبی هستم در زمین و روی من به سمت آسمان
شب و روز دعا می‌کنم و ملائک آمین میگویند
دعایم را مستجاب کن، خداوند جهانیان
یا ملواری (مروارید/معشوق جعفرقلی) را به من برسان، یا جانم را بستان
هرلحظه میگویم آمین، یا ارحم‌الراحمین
Helbesta 2
Barilaha bi heqê Riza zaminê ahû
Şevek bêwe xewnê min, Milwariyê çavcadû
ew mîna wî seyadê, we min biwe rû bi rû
Hêsîr ke min we dû xwe, ew we kemend ê gîsû
Te’bîrê vê xewnê min, dereng meke bide zû
بارالها به‌حق رضا ضامن آهو،
شبی بیاید به خوابم ملواری چشم جادو
همانند آن صیاد، با من روبرو بشود،
من را به دنبال خود اسیر کند، آن کمند گیسو
تعبیر این خواب من را درنگ نکن، زود برآورده ساز
Helbesta 3
Evel serî bismillê, va dunya ber wat mi dî
Ademîzat gumrah û Îzra’îl cellat mi dî
Le çiy nema qerçixe, felek jî seyyat mi dî
Milkê awat xeraw bûn, goristan awat mi dî
آغاز کلام به نام خدا؛ اساس این دنیا را بر باد دیدم
آدمیزاد را گمراه، عزرائیل را جلاد دیدم
در کوهساران شاهین نماند مگر این‌که فلک او را هم شکار کرد
سرزمین‌های آباد ویران شدند، گورستان‌ها را آباد دیدم
Helbesta 4
Heda debû, rû bi rû
Extelat dekir, deçû
Dilê min ê întizar
Çavê min ê hîn bi dû
Xwudawendê karsaz
Çê kiriye reng û rû
Nesîw û qismetê min
Dereng meke bide zû
Milwaryê min bi min gihîn
Her dem dewêjim ya Hû
آنگاه که با من روبرو می‌شد
اختلاطی می‌کرد و می‌رفت
دل من در انتظار
چشمم هنوز به دنبال اوست
خداوند کارساز
چه زیبا آفریده رنگ و رو را
خدایا نصیب و قسمت مرا
درنگ نکن و زود برسان
ملواری ام را به من برسان
که هر دم یاهوگویان فریاد برداشته‌ام
Helbesta 5
Şevê çû di xewê da, dane min vê dutarê
Şevê axir çarşemê, ketim bi vê azarê
Ez gerandim şehr bi şehr, birme Xîwe- Buxarê
Perde hate hilanîn, min dî rûyê gul’uzarê
Min natê wê senemê, nedî le tu diyarê
شب گذشته در عالم رؤیا این دوتار را به من بخشیدند
شب آخر چهارشنبه بود که این حالت بر من عارض گشت
در عالم خواب مرا شهر به شهر تا خیوه و بخارا گرداندند
پرده از جلو چشمانم برداشته شد و من روی آن گلعذار را دیدم
من همچون آن زیبا صنم، در هیچ دیاری ندیدم
Helbesta 6
Ce’ferquliyê Bêçare beref deke zekatê
Milwarî dane Tatan, birne Memed awatê
Milwariyê bêvefa, ban nekirme dewat(dawet)ê
جعفرقلی بیچاره زکات جمع می‌کند
ملواری را به تات‌ها دادند و به محمدآباد بردند
ملواری بی‌وفا به عروسی دعوتم نکرد
Helbesta 7
Dîlwer qirmiz xemilî, çuye seylê gulşanê
Sêveke qasimşahî le kinarê dûkanê
Qurrişî rû le min hat, mîna bewrê demanê
Ji destê min Wê girt û avît zayir eywanê
دلبر خود را قرمز آراست و به سیاحت گستان رفت
همچون سیبی قاسم شاهی در کنار دکان بود
چون ببر دامنه‌ها غرید و به‌سوی من آمد
از دستم گرفت و مرا به ایوان زوار انداخت
Helbesta 8
Heray je dest felekê, Wê nekirim xweşhal e
Carê nekirim xurrem, kirim bê per û bal e
Ce’ferqulî dewêje; herdemê nale nal e
Xwedawenda dewînî, xelayiq le çi hal e
Milvarîyê min qeşeng e, we ewrûyê kevan e
bi çav û bijangên reş, xalek a le rûyan e
Ce’ferqulî denale, ew dexwaze baran e
bi fekê û dutarê kevran tîne ziman e
Ewrek rabe je qible, ewrekî têr û tijê
Ewrek bêwe qarşî ye, pirtirê bigurmijê
Ce’ferqulî dewêje; berxek e, debarijê
Xwedawenda hukim kî berf û baran birijê
فریاد ز دست فلک، مرا شادان نکرد
یکدم خرم نکرد، بی‌پر و بالم نمود
جعفرقلی می‌گوید هر دم به ناله ناله
خداوندا می‌بینی خلایق در چه حالی است
ملواری ام قشنگ است، ابروی او کمان است
با چشم و مژگانش سیه، خالی دارد بر گونه
جعفرقلی نالان است، او خواهان باران است
با دهان و با دوتار، سنگ را به زاری وامی‌دارد
ابری ز قبله خیزد، ابری خروشان و بارانی
ابری دیگر در برابرش پیدا شود و بیشتر بخروشد
جعفرقلی می‌سراید و چون بره‌ای به درگاه تو می‌نالد
پروردگارا فرمان بده برف و باران ببارد
Helbesta 9
Evel serê bismillê, dewêm “nesruminellah”
Duyem “fethunqerîbun”, “la ilahe illellah”
Ji teyî dil da dewêjim “Elîyen welîullah”
Min qebûl kiriye dînê, Muhemmed resûlellah
Je dû navê Xudawend, dewêm navê Muhemmed
Elî lengerê erşê, Fatime zeyb û zînet
Hesen deryayê hilm û Husên deryayê rehmet
Çûme derê Bihêştê, gotin: Qur’an û itret!
در آغاز کلام و بسم‌الله، میگویم: نصر من الله
دوم فتح قریب میگویم و لا اله الا الله
از ته دل میگویم، علیا ولی‌الله
قبول کرده‌ام دین محمد رسول‌الله را
پس از نام خداوند، گویم نام محمد را
علی لنگر عرش و فاطمه زیب و زینت است
حسن دریای حلم و حسین دریای رحمت است
به درب بهشت رفتم، گفتند: فقط قرآن و عترت
Helbesta 10
Keçkê Qizilhesarê
Xelko sa we ra bêjim, je halê rozigarê
Dîlwer pirr in le dunyê, dil medin bi her yarê
Teze rasteva hatim, çûme Qizilhesarê
Keçkên wir mîna durnan, ketne rêce-qetarê
Her yêk mûyek xwe biden, sewa perdê dutarê
Perdan girê dem lêxim, sewa têlên nigarê
Melleno û qazîno, herne pêşvazê yarê
Dest we sîne hûn herin, belke je min neqarê
Can û mal payendaz e, sewa şêrînguftarê
دختران قزل‌حصار
الا ای مردم برایتان بگویم ز احوال روزگار
دلبر زیاد است در دنیا، دل مدید به هر یار
در آغاز جوانی رفتم به قزل‌حصار
دختران آنجا مانند درناهای زیبا صف کشیدند
اگر هرکدام تار مویی برای پرده دوتارم هدیه کنند
پرده‌ها را می‌بندم و برای زلف نگار می‌نوازم
ای ملاها و قاضی‌ها، برخیزید به پیشواز یارم بروید
دست‌به‌سینه روید که یارم از من نرنجد
که جان و مال من برای آن شیرین‌سخن پای‌انداز است
Helbesta 11
Ce’ferqulî bêçare dayim deke minacat
Pêşî le wî girtine bêlek je keçikên tat
bi refşê wan nê dunê, xelko heyhat, heyhat
şêrîn şêrîn gep dekin, şêrîn je qend û newat
yêk je wan bîhemta ye, xwadêyo bike berat
جعفرقلی بیچاره دائم کند مناجات
سر راهش را گرفتند گروهی دختر تات
به زیبایی آن‌ها، کسی به دنیا نمی‌آید ای مردم، هیهات، هیهات
شیرین شیرین، سخن میگویند، شیرین‌تر از قند و نبات
یکی از آن‌ها بی‌همتاست، خدایا ضمانت و سفارش مرا بکن
Helbesta 12
Teraz bûne her du çav, deşewtin natê çirê
Je wêda tê, rûyê xwe, degire bi çadirê
Dilê Xwadê bixwaze, le karan nêxe girê
Her wext ku te dewînim, dewim cewanê berê
هر دو چشم هم‌اندازه باز شده‌اند و مانند چراغ می‌سوزند
از آن‌طرف می‌آید درحالی‌که رویش را با چادر گرفته است
اگر دل خدا بخواهد گره به کارها نمی‌اندازد
هرگاه تو را می‌بینم، همچون گذشته‌ها جوان می‌شوم
Helbesta 13
Êy xaliqê bêhemta, êy nûr je te bûye nûr
Ce’ferqulî Bêçare, je dest dil bûye mehcûr
Nizanim çi kar bikim, je dest vê dilî nacûr
Je Xudawend neda hat, êy bendeyê serbişûr
Le ba her namehremî, derdê dil, meke zihûr
ای خالق بی‌همتا! ای که نور از تو نور شده
جعفرقلی بیچاره از دست دل مهجور (دیوانه) شده
! نمی‌دانم از دست این دل ناسازگار چه کنم
از سوی خدا ندا آمد، ای بنده‌ای که سرت پرشور است
نزد هر نامحرمی درد دل‌هایت را بازگو نکن
Helbesta 14
Yar were ser xakê min, mezarê min billivîn
Wê bejn û balê re’na we Nekîran binimîn
Je serî wan biwe hûş, je wan bistîn eql û dîn
Hesawê le min girtî, je wan hilgir bidirîn
Hînga dade destên min, je bin xakê bikişîn
Ta qudretî Xudawend, biwînin le rûy zemîn
Je husn û cemalê te, xewer biwine asimîn
Le ser serî min bise, mest û mestane dîlwer
ای یار بر سر مزارم بیا و آن را تکان بده
آن قد و قامت رعنا را به فرشتگان موکل گور نشان بده
ازسرشان هوش ببر و عقل و دینشان را بستان
نامه اعمال مرا از ایشان بگیر و پاره کن
آنگاه دستم را بگیر و مرا از زیر خاک بیرون آور
تا قدرت خداوند را روی زمین ببینند
از حسن و جمالت به آسمان خبر ببرند
دلبرم، بر بالای سرم مست و مستانه بایست
Helbesta 15
Elo xelko biwînin, bejnê yarê bû elem
Bi çavan û bijangan, min dekuje bi sitem
Herin hûn vegerînin, belke le min bike rehm
Ez le arê işqê wê, deşewtim natê kerem
ای مردم! ببینید، یارم همچون پرچمی قد برافراشت
با چشمان و مژگانش مرا با ستم می‌کشد
بروید و او را بازگردانید، بلکه مرا ببخشاید
من از آتش عشقش همچون کرم می‌سوزم
Bakurê Xorasanê
Tîrmeha 2017 an
Serrastkirina Edebî: Dr Sadiq Ferhadî
Mamoste Elîriza Spahî Layîn
ÇANDNAME
