Meryem Xan | Siltana Kurda

Kürdçe şarkıları kaydeden ilk kadın şarkıcı olarak bilinen ve etkileyici sesinden dolayı “Siltana Kurda” (Kürd Sultanı) ismiyle anılan Meryem Xan, 1904 yılında Şırnak’ın Dêrgul köyünde dünyaya gelir. Dengbêj sanatına ve dengbêjlere değer veren bir aile ortamında büyür. Meryem Xan 10 yaşına geldiğinde Birinci Dünya Savaşı’nın başladığı, bölgede isyanların, Ermeni ve Süryani katliamlarının ve sürgünlerin yaşandığı bir dönemdir. Meryem Xan’ın ailesi de böyle bir ortamda Qamışlo’ya göç eder. Burada Kürd dili, edebiyatı ve siyasetine katkılarıyla Kürd tarihinde önemli bir yere sahip olan Bedirxan ailesiyle tanışırlar.

Meryem Xan bu dönemde divanlarda şarkı söylemektedir. Mehmet Bedirxan ile evlendikten sonra Bedirxan, Meryem Xan’ın şarkı söylemesine karşı çıkar. Meryem Xan, “Şarkı söylemeden yaşayamam. Kanımda sanat ve şarkılar var” diyerek ikna etmeye çalışsa da başarılı olamaz. Bedirxan, “Ya aşık olduğunu söylediğin ben ya da sanat” diyerek Meryem Xan’ı bir tercihe zorlar ve Meryem Xan’da “Ben sanatsız yaşayamam. Sanatsız yaşarsam ölürüm” diyerek bu ilişkiyi bitirme kararı alır.

1939 yılında açılan Bağdat Radyosu bir ses yarışması düzenler. Meryem Xan’ın da başvurduğu bu yarışmaya çok sayıda ünlü sanatçı katılır. Meryem Xan bu yarışmada birinci olur ve Bağdat radyosunda kadrolu olarak çalışmaya başlar. Bu dönemde birçok klam derler. Radyoda seslendirmiş olduğu klam sayısının 200 olduğu söylenir. Mihemed Arîf Cizrawî Bağdat radyosuna verdiği bir röportajda Meryem Xan’ı: “Meryem Xan’ın elbiseleri moderndi. Ama ruhu, yaşamı, sanatı gelenekseldi, Kürdçe’ydi. Kürd adetlerine bağlıydı. Şarkı söylerken içten ve gönülden söylerdi. O an tüm bedeni şarkı ile dolardı” diyerek anlatır.

Üretken sanat yaşamının ardında birçok beste ve derleme şarkı bırakarak hayata çok erken yaşta veda eden Meryem Xan’ın, 1947 yılında Musul hastanesinde, bir rivayete göre de 1949 yılında Bağdat’ta vefat ettiği ve cenazesinin büyük bir merasimle Şex Maaruf Mezarlığı’nda Bağdat’ta toprağa verildiği söylenir. Cizre Mem û Zîn Kültür Merkezi bünyesinde çalışmalarını sürdüren kadın müzisyenler, 2009 yılında Kom müzik tarafından yayınlanan Dengê Jinên Botan-Ji Bo Bîranîna Meryem Xan isimli albümlerini Meryem Xan’ın anısına seslendirdiler.

Kaynak: https://ekmekvegul.net/sectiklerimiz/gunun-kadini-meryem-xan

Alan Lezan | 21.10.2022 Ev nivîs rûpela facebooka Alan Lezan hatiye wergirtin)