Kürdistan gazetesinden bugüne, neredeyse bölgenin bilinen her şehrinde yayınlanmış bir dergi veya gazete var. Sayıları yüzlerceyi bulan yayınların, milli bilincin ayakta tutlmasında ve geliştirerek bu günlere getirilmesinde her birinin büyük payları bulunmaktadır.
Kürtçe, Türkçe, Arapça, Farsça, Rusça, Sorani, Gorani, Zazaki ve çeşitli Avrupa dillerinde yayınlar yapılmış, sürekli bir yol açılmaya çalışılmıştır.
Kürdistan gazetesi için; Mikdad Midhad Bedirxan şöyle yazmıştı: Günümüzde artık dünyada meydana gelen her türlü olayı gazeteler yazmakta. Birçok şeyi gazetelerden öğrenmekteyiz. Fakat ne yazık ki o kadar cesur, yiğit ve mert olan Kürtler böyle bir şeyden mahrumlar. Ben de siz Kürtler’i dünyadaki gelişmelerden haberdar etmek , ilim ve marifetin yollarını göstermek, Kürtçe okuma yazmaya teşvik etmek için bu gazeteyi çıkarıyorum.
İlk Kürtçe gazete, Kürdistan gazetesidir. 22 Nisan 1889’da Kahire’de yayına başlıyor. İlk beş sayısı burada sonra ise İsviçre – Cenevre de, 14 sayı sonra tekrar, 4 sayı Kahire de, 24’üncü sayısı Londra, 25-29’uncu sayıları aynı ülkenin Folkstone kentinde, son iki 30-31 sayıları ise yine İsviçre’de olmak üzere, 14 Mart 1902 de yayın hayatına son verdi.
Gazetede, Kürt sürgünü gibi yaşadı. Siyasi, edebi, kültürel yazıların yanı sıra haberlere de yer verildi. 10, 12 ve 19 sayılar bulunamamıştır. Yayın hayatında 3 ülke ve 5 şehir değiştiren gazete en fazla 2000 basılmıştır. Çıkarıldığı gün “Kürdistan Gazetciler Günü” olarak kutlanmaktadır.
Kürt Teavun ve Terakki Gazetesi; 19 Eylül 1908 de kurulan aynı isimli cemiyetin yayın organıdır. Türkçe ve Kürtçe haftalık yayınlandı. Gazetenin ilk sayısınada Said-i Nursi el- Kurdi’nin de bir öğütler makalesi yayınlanmıştır. 9 ay yayınlanan gazete 31 Mart Vakası’ ndan sonra kapanmıştır.
Şark ve Kürdistan, 1908 İstanbul da yayınlanmış. Hakkında fazla bilgi ve gazete örneği bulunmamaktadır. Fakat yayın süresi fazla uzun olmadığı tahmin edilmektedir.
Roji Kurd; 1913 İstanbul da yayına başladı ve 30 Ağustos 1913 de yasaklandı. Dr. Abdullah Cevdet’in Kürtçe alfabe tartışmaları yapması bakımından bir ilki oluşturmaktadır.
Hetawi Kurd; toplam 10 sayı yayınlanan, Roji Kurd’un yerine çıkarılmış, yöneticiliğini Müküslü Hamza yapmış, 24 Ekim 1913 yayına başlamş ve 1914 de yayını sona ermiştır. Hevi Cemiyeti dergiyi, amacı Kürtlüğe hizmet etmek mahlası ile dergiyi yayınlamıştır.
Jin dergisi; 1918 Ekim ayında İstanbul da yayınlandı. Toplam 25 sayı çıkarıldı. 2 Ekim 1919 son sayısı yayınlandı. Derginin ilk 20 sayısını Kürt Teali Cemiyeti kurucusu Müküslü Hamza, son 5 sayısını ise Memduh Selim Bey yönetmiştir. Kürtçe ve Osmanlıca yayınlanmıştır. Geniş bir yazar kadrosu ile şiirden, sosyolojiye farklı yazılara yer verilmiştir.
Bangi Kurdistan, 2 Ağustos 1922 de Süleymaniye de yayınlanmıştır. Bir çok yayın gibi fazla detaylı bilgi veya kaç sayı çıktığı bilinmemektedir.
Diyari Kürdistan; yazarları arasında, Xoybun liderlerinden Memduh Selim Bey olan ve İhsan Nuri Paşa’nın da bilgisi dahilinde, Bağdat ta Mart 1925- Mayıs 1926 yılları arasında yayınlanmıştır.
Riya Teze; Ereb Şemo ve Süryani İshak Margulov tarafından 1929’da Ermenistan’da çyayın hayatına başladı. 1937’de kapatılan Sovyetler’in tek Kürtçe gazetesi, 1957 de yeniden yayın hayatına başladı. Kürt basın tarihinde en uzun yayınlanan gazete olan Riya Teze, 2003’te kapandı.
Hawar Dergisi; Birinci Dünya Savaşı’ndan sonra Kürdistan ın parçalanması ve en son 1925 direnişnden sonra Celadet Bedirxan, Kamuran Bedirxan, Osman Sebri, Nurettin Zaza gibi aydınlar, Küçük Güneye,Rojava ya göç etttiler.
Fransız Mandası altındaki Suriye, Şam da, 15 Mayıs 1932’de Celadet ve Kamuran Bedirxan lar olmak üzere, Kürd aydınları tarafından Hawar dergisi çıkarılmaya başlandı. Düzenli çıkmayan dergi toplam 57 sayı yayınlandı. İlk sayısı Türkçe ve sonraki sayıları ise Kürtçe ve Fransızca yayınlandı. 20 sayafalık dergi 16 sayfası Kürtçe ve 4 sayfası ise Fransızca idi. 23 sayıya kadar arap ve latin harfleri ile çıkarılan dergi bu sayıdan sonra tamamen latin harfleri ile çıkmaya başladı.
Ayrıca dergi 17 adet Kürd dili ve kültürü üzerine kitap yayınlamıştır. Fransa nın Suriye den ayrılmasından sonra Suriye hükümeti dergiyi 1943’te kapatmıştır.
Ronahi; Mir Celadet Ali Bedirxan tarafından 1942’de Şam da yayınlanmıştır. Kurmanci lehçesinde ve Latin harfleriyle yayınlanmıştır. 28 sayı yayınlanan dergide, ilk olarak resimlerde yayınlanmıştır. Bu o zamana kadar Kürd yazınında ilktir. 1945 yılında yayınına son vermiştir. 584 sayfa yayınlanmış kadroda Celadet Ali Bedirxan, Osman Sebri, Hesen Hişyar, Çigerxwin bulunmaktadır.
Dicle-Fırat; 1962-1963 yıllarında 8 sayı yayınlanmış, bu tarihi Kürd dergilerininn sonuncusudur. 6 Haziran 1963’te Edip Karahan’ın 23’ler davasından tutuklanmasından sonr, yayına son verilmiştir. 9. sayının hazırlanıp basıma verildiği ama yayınlanmadığı söylenir.
Yazaraları arasında, Sait Elçi, Dr. Sait Kırmızıtoprak, Musa Anter, Şevket Epözdemir vardır. Dergide haber, mektup ve çeşitli değerlendirmeler yayınlanmış, 1960 ların baskı ortamında uzun bir aradan sonra büyük bir boşluğu doldurmuştur.
Roja Newe; 1963, İstanbul da yayınalandı. Yeni dönem Kürtçe isimle yayınlanması önemli bir çıkış olmuştur.
Nubihar yayınları, Kürt dili ve edebiyatına büyük hizmetler etmiştir. 23 yıldır yayınlanan ve 130 sayıyı geçmiş Kürtçe yayınlanan Nubihar dergisi önemlidir. Yayınevinin ayrıca çıkardığı, ‘”Nubihar Akademi” Kürd diline ve kültürüne büyük katkılar sunmuştur.
Azadiya Welat; ilk önce haftalık yayınlanan gazete, Welat adı ile İstanbul, 22 Şubat 1992’de çıkarıldı. 1996 da Azadiya Welat olarak adı değiştirildi. Yazarları katledildi, hapse atıldı, gazete çeşitli defalar kapatıldı. 2003 yılında Diyarbakır a taşındı.
Günlük çıkmaya başlayan gazetenin tirajı bir dönem 20.000’lere kadar ulaştı.
Kürt basım tarihi bu tür çaba ve olaylarla doludur. Yazarları , yayıncıları, okurları ve dağıtımcıları her türden baskı, katliam ve yıldırmalara rağmen , yılmadan bu görevi sürdürdüler. O günden bugüne, her tür maddi ve fiziki koşullara rağmen Kürt basını varlığını korumuş ve geliştirmiştir.
Şimdi temel olarak Kürdistan topraklarında yayınlarını sürdürmelerinin yanısıra, Kürtler’in bulunduğu her çoğrafyadan yayınlar yapılmaktadır.
İsmet Yüce-Rudaw
