ÇandName TR Ataların izinde, geleceğe namzet…
KÜRTLER İLE KAFKAS HALKLARI YAKINLIĞI
URARTUCA ÖLÜ BİR DİL DEĞİLDİR, KÜRTÇE İÇERİSİNDE YAŞIYOR
Bazen, farklı araştırmacıların Urartular hakkında yayınladıkları kitap veya makalelere baktığımda, Kürtlerin devasa tarihinden bir bölümü dile getirdikleri için onlara karşı saygı duyuyorum. Ama diğer bir yandan, Urartu dilini o coğrafyada bulunan Kürtçe ile karşılaştırmak yerine daha uzak coğrafyalardaki dillerle karşılaştımaktadırlar. Bu duruma Kürtleri “yok saymanın” bir yöntemi diyebiliriz.
Bazı okurlar, “iyi ama bunlar batılı veya Rus vd. araştırmacıları, onların Kürtlerle ne gibi sorunları olabilir?” diye sorabilirler. Bence, bu konuda belirleyici olan husus, XX. yüzyılın ilk çeyreğinden itibaren başlayan uluslararası statüko olmuştur. Bu statüko içerisinde yer almayan Kürtlerin dil, tarih ve kültürleride yer almamıştır. Çünkü uluslarası araştırma kurumlarının hepsi de statükocudur. Ulusalcı eğitim sistemi kendilerine gerekli olan elemanlarını bu olumsuz statükonun belirlediği kurallar çerçevesinde eğitirler.
Mesela Kürtler Urartularla hem çağdaş ve hem de aynı coğrafyanın insanlarıdır. Buna ragmen Kürtleri, Urartuların dil ve kültürleriyle alakaları hiç yokmuş gibi gösterirler. Konuyu statüko çerçevesinde ele almaları gerektiğinden dolayı, Urartu dilinin Kuzey Kafkas dilleri ile aynı olduğu söylenir. Urartuca ile bazı Kafkas dilleriyle kelime benzerliği olmadığı iddiasında bulunmuyorum. Ama en çok benzediği dil Kürtçedir. Ne varki bazı tarih saptırıcıları, kabataslak ve kalıpçı bir yaklaşım olan, “Efendim, Kürtçe Hint-Avrupa dil gurubuna mensup olduğu için Urartucaya benzemez” deyip işin içerisinden çıkarlar.
Kürtler ise uzun yıllar Urartuca’nın eski Kürtçe olduğu fikrine hiç ama hiç yanaşmadılar. Düşüne-biliyormusunuz, bir yandan dünyadaki statükocu araştırmacılar ile Kürtlerin tarihi ve Kürtçe diye bir dil yoktur diyen sömürgeci anlayış, diğer yandan Urartular hakkındaki Ermeni ipoteği karşısında Kürtlerin yapacağı pek bir şey yoktu.
Halbuki durum hiç te sanıldığı gibi değildir. Urartuca ve benzeri olan, ondan önceki Hurrice Kürtçeye en yakın, hatta Kürtçenin eski biçimidir diyebiliriz. Hurri – Urartu dilleri ile Kuzey Kafkas dilleri birbirlerine benzerler. Ancak bu durum daha çok sınırlı kelimeler düzeyindedir. Aynı şekilde Kürtçe ile Kafkas dillerinde de ortak kelimeler vardır. Bunun tarihsel ve coğrafik nedenlerden kaynaklandığı apaçık ortadadır. Çünkü Kürtler binlerce yıldan beri yaşadıkları coğrafya, Kuzey Kafkasyadan, başlar, Anadolu ortalarına, Levant, Zagros, İç Asya steplerine kadar uzanır. Elbetteki bütün bu alanlarda komşusu oldukları veya içiçe yaşadıkları halklarla bazı ortak özellikler gösterirler. Urartuca ile olan dilsel benzerlikler de bundan kaynaklıdır.
Urartuca 1. Şahıs zamirinin bazı dillere benzerliği:
Ur. ieše ‘ben’, Hurrice iš-te (yalın), iž-až (ergativ)
Proto-Iranian *azam, Eski Avesta azâm, genç Avesta azaem,Sogdian ‘zw, Koheresman ‘z, Ossetçe aez, Khotanca aysu, aysa, Peştunca zae, zo, za, Wanetsice za, Yidgha zo, Munji za, Wakhi wuz, Partça ‘z, Eski Farsça adam, Kürtçe ez
Ermenice yes, Eski Slav Kilise (j)azû ‘ben’, Rusça ya, Litvanca aš, Letonca es, Latina ego, Yunanca ego, İng. I (ay), Fransızca je, İsveç jag, Almanca ich, vd.
| Proto-Hint-Avrupa *h1eg̑ : | ben |
| Proto-Kuzey-Kafkas *zō(-n), *ezʔ: | ben |
Şimdi bir de Kafkas dillerinde birinci şahıs zamirinin (ben) nasıl olduğunu inceleyelim:
Çeçence so, as (ergativ), İnguş so, az (ergativ), Batsbi so,
Lezgi zun, Tabasaran uzu, Agul zun, Rutul zi, Tsakhur zu, Kryz zin, Budukh zin, Arçi zon, Udi zu
Abaza sa-ra, Adiyge sa, Kabardian sa, Ubiykh sa-kwa
Çakadakolob dun, Andi din, Akhvakh dene, Çamalal di, Tindi de, Karata den, Botlikh den(i), Bagvalal de, godoberi den, Avar dun, Tsezi di, Ginukh de, Khvarşi da, Inkhokvari do, Bezhta do, Gunzib da, Lak tu, Çirag du,
Yukardaki şemada da görüldüğü gibi Proto-Kuzey-Kafkasça 1. Şahıs zamiri ile Proto-Hint-Avrupacanın birbirlerine benziyor (doğal olarak bu benzerlik diğer şahıs zamirleri için de hemen hemen aynıdır). Bu durum Uratuca için de geçerlidir.
Urartuca şahıs zamirleri:
| Urartuca | Türkçe | Kürtçe | Türkçe |
| İeše | ben | ez | ben |
| -w | sen | we | siz |
| -me | beni, bana | me | bizi, bize |
| -me | beni, bana | mi | bana |
| Mani | onu | înan | onlara |
| Mani | onu | min | ben, benim |
Urartuca’da temel iki fiil olan “olmak” ve “yapmak” filleri:
| Urartuca | Türkçe | Kürtçe | Türkçe |
| man- | olmak | man | kalmak |
| tan | yapmak | tanin[1] | yapabilmek |
Uratuca iyelik/sahiplik zamirleri:
Urartuca 1. Şahıs iyelik zamiri –uki takısı ile dile getirilir. Bu takı günümüz Kürtçesinde hala kullanılmaktadır.
Örneğin:
| Uratuca | Türkçe | Kürtçe | Türkçe |
| KURebaniku | benim ülkem | hewaneka min | barınağım |
Uratuca işaret zamirleri:
| Urartuca | Türkçe | Kürtçe | Türkçe |
| İni | bu | ina/na | bu |
Urartuca Türkçe
IMinuaše IIšpuinihiniše ini pili aguni İşpuni oğlu Minua bu kanalı yaptıdı
Kürtçe Türkçe
Mînoşê Îşpêhînîş ina pilîsk gûngûnî. İşpuni oğlu Minoş da bu oluğu düzeltti.
Mînoşê Îşpêhînîş ina pilîsk kanînî. İşpuni oğlu Minoş da bu oluğu yapabildi.
| Urartuca | Türkçe | Kürtçe | Türkçe |
| İnuki | bunun gibi | minaki | örneğin, bunun gibi |
| İnukani | buradan | minakani | bunlardan |
| inukani ešini | bu yerden dışarı | minakanî pêşi bû | öndekilerdendi. |
“İçin” edatı dile getirmek için Urartucada –e takısı kullanılır, ki zaten Kürtçede de aynı takı re olarak kullanılmaktadır.
Urartuca: dhal-di-e e-ú-ri-e Haldi için, efendisi için …[2]
Kürtçe: Xaldiyê gewre re Yüce Khaldiye
| Urartuca | türkçe | Kürtçe | Türkçe |
| iu | ne vakit | key | ne vakit |
| aše | eğer | îca(r) | bu kez |
| aše | eğer | ûşt e | sebep ki |
| aišei | herhangi bir zaman | key jî | ne zaman olsa |
| ini edini | bunun üzerine | êdînî | artık |
| auie | nerede | ku ye | nerede |
| edia | orada | wêda | orada |
| edini | oradan | wêdanî | oradan öteye |
| Urartuca | Türkçe | Kürtçe | Türkçe |
| šusini | bir | jû3 | bir |
| tarani | ikinci defa | car dinî | başka bir defa |
| šištini | üçüncü defa | sisê din(î) | üç başka (şey, kişi) |
Urartuca: kuteadi pari KURİšqigulue İşqigule Ülkesi’ne kadar ulaştım Kürtçe: kutayî da ber İšqiguluyê İşqigule önünlerinde son buldu.
Urartuca: dHaldinini ušmašini Haldi’nin kudreti ile,
Kürtçe: Xaldînî şiyanîşî Khaldi’nin kudreti de
Uratuca: dHaldinini baušini Haldi’nin emri ile
Kürtçe: Xaldînî behsîşî Khaldi’nin bahsetmesi ile Xaldînî bêje jî Khaldi söylesede
Yukardaki örnekler özenle olmayıp rastgele seçilmiştir. Urartuca’da bulunan A’dan Z’ye kadar bütün kelimler Kürtçedekiyle aynıdır. Şüphesiz kelimelerin telafuzu binlerce yıldır erezyona uğramıştır. Hatta cümle kalıbında bile değişiklikler olduğu muhakkatır. Çünkü dil yaşamla birlikte gelişir ya da başka dillerle etkileşime geçerek değişikliğe uğrar.
Daha önceki Urartuca ile ilgili bir makalemde de Kürtçe ile Urartuca’nın aynı diller olduğunu yazmıştım. Ancak bazı Kafkas kökenli bazı okurlar, onlar ile Urartular arasındaki bağı inkâr ediyormuşuz yanılgısına kapıldıkları için tepki göstermişlerdi. Sanırım bu makale ile birlikte Kürt ve Kafkas halklarının yakınlığını da kısmen dile getirmiş olduk.
Ayrıca, Kürtlerin Çeçen, Lezgi, Abaza ve diğer Kafkas halkları ile olan yakınlığı, onların Türklerle olan yakınlığından daha çoktur.
Ali Husein Kerim
Bu yazı dirokakurdistan.com/tr adlı siteden alıntıdır.
Biografi:
- Melikisvili: Urartskieklinoobraznye nadpisi. Moscow, 1960
C.F.Lehmann-Hauptetal.:CorpusInscriptionumChaldicarum.BerJin/ Leipzig, 1928ff.
DıakanofF, I.M., “Hurro-Urartian as an Eastearn Caucasian Language
Dıakonoff, Igor M., Hurrisch und Urartaisch, München, 1971: Geographical Names According to Urartian Texts Wiesbaden, 1981
F.W.König, Handbuch derchaldischenlnschriften l-II. Graz, 1955-57 (AfD Beiheft 8)
G.A. Melikisvili, Die urartiiische Sprache. Rome, 1971 (Studia Pohl 7) Zeitschriftfiir Assyriologie
- M. Diakonoff, Hurrisch und Urartiiisch.München, 1971 (Münchener Studien zur Sprachwissenschaft, Beiheft 6)
- Wegner, Hurritisch. Eine Einfiihrung. Wiesbaden, 2000
Salvini, Beatrıce A., The Blingual Stele of Rusa I. from MIRJO Movana, (West-Azerbaijan-İran
- C. Benedict, UrartianPhonology and Morphology. Ph.D. Diss., Univ. of Michigan, 1958
[1] Soranice lehçesinde ditanim ‘yapabilirim’, Kurmancî lehçesinde dikarim/dikanim ‘yapabilirim’
[2] UKN 27:12; Hchl 10 = CICh 18 G. 3 Dimilkî lehçesinde jû: 1
