Rojnameya Bûyerpress, bi lêkoliner û nivîskar Zeynelabidîn Zinar re hevpeyvînek kiriye

-Mamoste, hûn dikarin kurteyekê ji jiyana xwe raber bikin?

Ez di 1953′an de li gundê Hedhedka girêdayê bi navçeya Qubînê ve hatime dunyayê. Bavê min mele bû, meletî dikir.

Ez di nêv medreseya bavê xwe de mezin bûme. Pêşî min 11 salan Medreseya  Kurdî  xwendiye û paşê min Îmam Xetîba Diyarbekrê dewereya yekemîn xwendiye, her wiha 4 salan lîseya Wêjeya Turkî  jî xwendiye.

Piştî xwendin û leşkeriyê  min 11 salan li Şaredariya Batmanê mamûrtî kiriye.

Di 1980′yî de dema Cunta Turk a faşîst hatiye, hetanî 1984′an ez 8 caran hatime girtin.

Di sala 1984′an de, dadgeha leşkerî cezayê zindan û sirgûnê daye min,  ji vê yekê ez reviyam û çûm  Siwêdê.

Li Siwêdê, Nexweşxaneya Xaça Sor neh sal û nîvê ez tedawî kirime.

Li sala 1985′an, min Weşanxaneyek bi navê “Pencînar Weşanxaneya  Çanda Kurdî”  ava kiriye,  paşê min çapxaneyek jî ava kiriye.

Piştî du-sê salan ji xwendina Zimanê Siwêdê, min korsa grafîka çapkirinê jî xwendiye.

– Te kengê û çawa dest bi nivîsê kir?

Di Medreseya Kurdî de, bavê min dersek dida feqiyên xwe navê wê dersê “Meşq” bû (Anku awayê nivîsandina ciwan), ez jî tevlî wê korsê bûm.

Vêce hikmet çi be jî, ez ê yekemîn di korsê de derketim, ji vê yekê hinan digot ku Seyda kurê xwe bi zanebûn daye pêş.

Mim piraniya helbestên Melayê Cizîrî, yên Feqiyê Teyran û Ehmedê Xanî ji ber kiribûn, wê çaxê min ji xwe re digot ez ê bibim yekî weke Ehmedê Xanî,  Feqiyê Teyran an jî Melayê Cizîrê.

Ji bo ku ez tewrên nivîsandinê baş  fêr bibim, di salên 1963-1964′an de, min wekî nivîsende (Katib) 4 pirtûk ji nû ve nivîsandin, ew ne pirtûkên min in, bi tenê min ji pirtûka orjînal rûnivîsek çêkir, ta aniha jî ew li nik min in.

Piştî ku min nivîsandina wan pirtûkan qedand, min xwe wek endamekî zana di nivîsandina zimanê Kurdî de dît.

Ji zarûktiyê ve heweseke pir mezin a Zimanê Kurdî bi min re hebû, wextê ku di îşkencexaneyan de li min dixstin, her tim rika xwe didan Zimanê Kurdî û digotin “Ziman tune, alfabe tune, pirtûk tune…” Min jî sond xwar û got hema vê carê ez nemirim û bifilitim, ez ê bi tenê xizmeta zimanê Kurdî bikim. Min li zindanê soz da Xwedê jî ku ez ê kurdî binivîsim…

Çawa ku ez giham Siwêdê, min qet xwe nêzî siyasetê nekir, ji ber ez ji Medreseya Kurdî hatime, min dizanibû ku Zimanê Kurdî çi qas dewlemend e.

Destpêkê min berhemên Klasîkên Kurdî veguhastin bo tîpên Latînî, ta niho 32 berhem ji wan hene.

– Der barê girtin û zindanîkirina te de, eger tu hinekî li serê biaxivî û bêjî çend caran û ji ber çi tu dihatî girtin?

 Di 12′ê Êlûna 1980′yî de dema Cunta Leşkerî hat, rojekê berî Sersala 1981′ê ez hatim girtin. Piştî ku ez hatim berdan, carekê ez li karê xwe bûm û Qayîmeqamê Batmanê hat gerînendeya ku min lê kar dikir, min jî bi hevalekî xwe re bi kurdî xeber dida; Qayîmeqam (Hayrullah Yildiz) hat ber maseya min, berê xwe da min û got “Eşşekçe konuşma” anku bi zimanê keran xeber nede û wê carê jî ez hatim girtin. Hetanî Sibata 1984′an ez 8 car hatim girtin û di 3 caran de 178 roj işkence li min kirin. Her cara ku ez digirtim, heqaretên mezin li min dikirin û tawana damezrandina siyasetên kurdî diêxistin histûyê min. Her çi qas min ji wan re digot, ez mirovekî mele me û min dîn xwendiye, lê car dî dinivîsandin ku ew dewleteke kurdî ya Markisî dixwaze.

Carekê jî di îşkenceyê de derbeyek li serê min dan, ez ji bo nexweşxaneyê veguhastim û 8 rojan bêhiş mame. Dema ez bi ser hişê xwe ve hatim îcar min ji xwe re got “Eger malê dunyayê tev ê min be, ne hêjayê 5 qirûşan e ku ez bimirim” vêce min got ji ber ku ew dijûn û heqaretên xerab bi zimanên min dikin, ez jî soz didim ku ez sax bifilitim, ez ê hetanî mirinê xizmeta vî zimanî bikim.

– Der heqê îşkence û serpêhatiyên te yên zindanê,  te pirtûkek bi zimanê Turkî berhem daye, jixwe ez bawer im bi tenê ew pirtûka te bi zimanê Turkî ye. Ji bo çi te ew pirtûk ji rêza pirtûkên xwe yên bi Zimanê Kurdî der kir û te bi Turkî nivîsî?

 Di wê demê de Zimanê Kurdî tu dikarî bêjî li seranserî dunyayê mirî bû, armanca min ji nivîsandina bi zimanê Turkî ew bû ku Kurdên me yên Bakûr ku hatine Ewropayê tev karibin bixwînin. Ya duyan jî min dixwest ku bi hêsanî ez wê berhema xwe pêşkêşê saziyên mafên mirovan bikim, da ku bizanin çi îşkence û hovîtî li Kurdan tê kirin.Armanca min ew bû ku işkenceya min were belgekirin, min bawer nedikir ku ez ê sax bimînin, ji ber ku wê demê tenduristiya min pir xirab bûbû.

Îşkenceya ku li min dikirin ez jê pir nediêşam, lê belê dema li pêşberê min îşkence li zarok û jinan dikirin, ez pir diêşiyam.

-Bi hejmar, çend berhem û pirtûkên te hene û naveroka wan berheman bi giştî çi û çi vedihewînin?

Ji sala 1985′an heta niha, 125 pirtûk bi navê min hatine weşandin.

Birek ji wan pirtûkan lêkolîn û nivîsên min in, hin folklor û danehev in, hin jî tîpguhastina pirtûkên klasîkan in.

Pêwîstiyeke pir mezin a Kurdan bi wan heye.

-Di salên 90′î de tu hatî Rojavayê Kurdistanê ji ber hin sedemên lêkolînerî, eger tu li serê biaxivî?

Erê rast e, ez di sala 1994ian de li ser rêya Şamê hatibûm Qamîşloyê.  Du sedemên hatina min hebûn:

a) Çar pirtûkên min ên ji bo çapê hazir hebûn, min ew bi alîkariya Dîlawer Zengî li Şamê bi diravên xwe dan çapkirin û piştre min ew her çar jî wek diyarî dan Komika Ehmedê Xanî ya ku li Qamîşloyê hatibû avakirin.

b) Sedema girîngtir jî ev bû ku ez lêkolîneke berfireh li berhemên Folklora Kurdî bikim. Bi alîkariya gelek rewşenbîran min gelek tişt bi dest xistin. Ya girîngtir jî ev bû ku rûbirû hin rewşenbîrên Kurd ên herêmê ziyaret bikim û rewşa kar û xebata wan a li ser Çanda Kurdî bibînim. Wê demê gorbihişt Mele Nûriyê Hesarî çend berhemên xwe yên destnivîs dane min û min yek ji wan a bi navê Hostanîbêja Zarhaweyên Kurdî  ji destnivîsê derbasê komputerê kir û weşand.

– Ez bawer dikim berhema te ya herî dawî, pirtûkek bi navê “PIRSNAME”yê ye, tê de tu li ser berhema Cegerxwîn a bi navê “Jînenîgariya Min” diaxivî û tu 610 pirsan ji Cegerxwîn dikî. Sedema nivîsandina te ji “PIRSNAME”yê re çi bû?

Wextê ku ez hatim Siwêdê, dewletê xanî da min û min du risim (Wêne) li mala xwe daleqandin, yek rismê  Mustefa Berzanî û yê din jî rismê Cegerxwîn bû. Dema ku di sala 1995′an de pirtûka Cegerxwîn a bi navê “Jînenîgariya Min” derket, xudanê weşanxaneya APECê şahiyek çêkir û pirtûkek diyarî da min, û ji ber ku min zêde ji Cegerxwîn hez dikir, min pirtûkeke din jî bi pereyên xwe kirî.

Piştî salekê derfet çêbû û min ew pirtûk xwend, lê min dît ku tiştin tê de hene ez jê bawer nakim, ji vê yekê min got qey çavên min berevajî dibînin.

Sê caran giham dawiya pirtûkê û vegeriyam; Cegerxwîn tiştên wisa gotine ku ne layêqê mirovê welatparêz in.

Berî hingê jî, min pirtûkeke Komeleya Ataturk a li ser Mehkemeya Îstiqlalê xwendibû, ewê pirtûkê gelekî Şêx Se’îd û hevalên wî xirabkar dane nîşandan, lê piraniya gotinên wê pirtûkê û yên Mehkemeya Istiqlalê û gotinên pirtûka Cegerxwînî  wekî hev in.

Min careke din ew pirtûk xwend û tiştên xeter bi qelemê destnîşan kirin, paşê min telefona weşanxaneyê kir.

Min got xudanê weşanxaneyê ku “Ev pirtûka Cegerxwîn a we çap kiriye, tê de gelek tiştên sosret hene meriv bawer nake ku gotinên Cegerwînî ne.”

Xudanê weşanxaneyê gote min: “Wileh Cegerxwîn tiştên xirabtir jî gotine” û got ku “me gelek tişt ji navê derxistine jî. Lê eger tu bawer nekî, were ez ê dosyayê (Destnivîsa pirtûkê) tevî deynim ber te, yekoyeko lê birêne.”

Îcar min gazî 6 nivîskaran kir (navê wan nabêjim) û min ji wan pirsî:  “We tevan pirtûka Cegerxwîn xwendiye?” Tevan got ku wan pirtûk xwendiye.

Min gote wan, çima hûn bêdeng mane?

Sêyan ji wan got “Em newêrin tiştekî bêjin” û sisiyên din jî gotin ku “Cegerxwîn xwe hetikandiye, ma em çi bêjin?”

Min pêşî gotarek li ser pirtûkê nivîsî, lê min dît ku gotara min 30-40 pel derket, min dît ku babet ne karê gotaran e. Piştre min ew pirtûka bi navê “PIRSNAME”yê nivîsand û di sala 2002′an de qediya.

– Cegerxwîn di pirtûka xwe ya bi navê “Jînenîgariya Min” de gotiye ku Mele Mistefayê Berzanî der heqê Qazî Mihemed de ji min re gotiye”Ji xwe min di jîna xwe de tenê ew şaşî kiriye ko min ayina xwe bi ew bêbextî (Qazî Mihemed) re kişandiye”  Te jî di“PIRSNAME”yê de bersiv daye û gotiye ku Cegerxwîn ne rast dibêje û her wiha te gotiye”Cegerxwîn bi vê gotinê jî xwestiye ku rûmeta wan her du serdarên Kurd daxîne.” 

Tişta ku gotina te piştrast dike ku Cegerxwîn ne rast nivîsiye, çi ye?

Cegerxwîn di wan salan de Kurd û Kurdistanê bi kêşana Markîsî û pîvana Lenînî nirxandine. Ji ber hindî, wî xwestiye Mistefa Berzanî jî û Qazî Mihemed jî, her wiha hemû rêber û berpirsên şoreşên kurdî jî bibin şû’î.

Ew yek jî ne mimkun bûye. Ji ber hindê Cegerxwîn nebûkariyên bêbinyad li hemuyan kiriye.

Heta îroj jî çu delîl, belge, îsbat û şahidek tune ku Mele Mustefa bi xirabî li ser Qazî Mihemed û Komara Mihabadê axivîbe:

1)  Dema ku Qazî Mihemed ketiye rewşa dawîn, Alaya Kurdistanê teslîmî Mele Mustefa Berzanî kiriye. Eger Qazî “bêbextî” bûya, Berzanî Alaya Kurdistanê ji dest wî wernedigirt.

2) Mele Mustefa Serleşkerê Giştî yê Şoreşa Mihabadê bû.

3) Ew gotina ku Cegerxwîn ji devê Berzanî gotiye, nihêniyeke siyasî ye, tenê berpirsên komîteyê dikarin ji hevalên xwe yên siyasî re bêjin.

4) Mistefa Berzanî rind dizanibû ku Cegerxwîn komunîst e û bi şû’iyan re kar dike. Baweriya Berzanî pê nedihat ku gotineke wisan jê re bibêje.

5) Berzaniyê ku şêst salî ji bo azadiya Neteweya Kurd şerê azadiyê kiriye, Cegerxwînî pir gotinên xirab di buwara wî de gotine.

6)  Cegerxwîn Komara Mihabadê bi xiyanetê tawanbara kiriye û Mistefa Berzanî jî wek kujerê Kurd bi nav kiriye, ji ber hindê gotinên Cegerxwîn bi çu rengî nayê qebûlkirin.

7) Dema Mistefa Berzanî dest bi şoreşê kiriye, hingê Cegerxwîn li Bexdadê bû û mûçe ji hikûmeta Bexdadê werdigirt, her wiha pereyekî zêde jî wek “diyarî” dane wî.

Cegerxwîn bi wê gotinê nebûkariyeke mezin li Mele Mistefa Berzanî jî û li Qazî Mihemed jî kiriye ku mêjû wî nabexşîne. Bila rihê her duyan jî şad be…

– Cegerxwîn di heman pirtûka xwe de Xalid Begê Cibrî, Şêx Mehmûdê Berzencî, Şêx Se‘îd, Haco Axa, Apo Osman Sebrî, Dr.Nafiz, Mele Mustefayê Berzanî   û gelekên din bi mêrkuj, diz, keleş, sîxur, casûs, tolaz û xayîn bi nav kirine. Tu çawa li van gotinan dinihêrî?

Eger du mezinên Kurd, an jî du nivîskarên Kurd hevrikî di navbera wan de çêbe û li dijê hevûdu biaxivin, tiştekî pir normal e.

Lê wextê Cegerxwîn hemî rêberên Kurdan û hemî şoreşên wan bi xiyanetê  tawanbar bike, dêmek nihêniyekê xeternak di Cegerxwînî de heye.

Ya duduyan, Cegerxwîn bi devê xwe gotiye ku wî ji Kurdan re tu ked û xebat nekiriye, bi tenê wî ji komonîstiyê re kiriye.

Cegerxwîn  xwestiye ku Kurd hemî têkevin nêv Partiya Komonîst.

Jixwe partiya komonîst li her çar parçeyên Kurdistanê jî, di bin çavdêriya dewletên dagîrker de bûye.

– Anku tu dibêjî Cegerxwîn casûs e?

Ez bi xwe vê gotinê nabêjim, lê bila Neteweya Kurd li kiryarên wî bisêwirin û piştre destên xwe deynin ser wijdana xwe, navekî rewa lê bikin.

Cegerxwîn di pirtûka xwe de gotiye: “Bawer bikin min li tarîxê derew nekirine”  lê li binê wê gotinê jî gotiye: “Ev ne tarîx e, lê çîroka jînenîgariya min e.”

Baş e, madem ku ne tarîx e, çima tiştên tarîxî tê de nivîsîne?

Kemera Erebî li deverên Kurdan, wisa kir ku mala Kurdan xira bû. Cegerxwîn di pirtûka xwe de peyveke tenê jî li serê nenivîsîye!

Cegerxwîn dijminatiya şêx û axayan kiriye, lê dema ku Haco Axa du gund dane wî, Cegerxwîn gundek firotiye û pê bazirganiya genim kiriye, û li gundê din jî axatî kiriye. Tivink daye destên xwe û çend peya li dora xwe kom kirine û gotiye: “… Min tanî ber çavên xwe ko em çend mêrên Mala Elo hene, şevekê yan carekê bi hev re bikujin” Ma însanê welatparêz, teşebusa kuştina kurdên gundî dike? Ne mumkin e ku bike!

Tiştekî pir balkêş heye, li gundê Cegerxwînî keçek nîşan kirine, lê piştre keçik bi nîşaneya xwe razî nebûye û keç hatiye kuştin.

Cegerxwîn di bîranînên xwe de gelek rûpel li ser serpêhatiya wê keçê nivîsiye; lê Cegerxwîn tenê bi rûpelekê behsa Komara Kurdistan a Mehabadê kiriye, ew jî bi xerabî…

– Dibe ku rexnevan bibêjin ji ber ku Zeynulabidîn Zinar mirovekî oldar e, dijayetiya Cegerxwînî dike..?

Ev pirsa te, berî çend rojan ji Duhokê jî,  ji min re hat.

Diyar e ku baweriya min bi Dînê Îslamê heye, baweriya min bi Muhemed heye û baweriya min bi Xwedê heye, lê baweriya min bi Doza Neteweya Kurd jî heyeû min soz daye ku ez ê her û her xizmeta urf û adet, ziman, çand û Toreya Kurdî bikim.

Pir kes di nava Kurdan de hene, bi sed qatî ji Cegerxwîn zêdetir dijminatiya Ola Islamê kirine û dikin jî. Dostaniya min bi gelekan ji wan re jî heye. Lê min bi delalî û nermî  ji wan re gotiye û her dibêjim ku divê ew dijminatiya çu olekê nekin. Ez jî rind dizanim ku ne misilmantî, lê belê misilmanan mala Kurdan rûxandiye. Îcar çi kurdê ku xwe welatparêz bihesibîne, divê ew rêz ji hemû dîn û baweriyên miletê xwe re bide nîşandan.

Lê eger Cegerxwîn bi rastî welatparêz bûna, dê hurmet ji dînê miletê xwe re bigirtana. Na, negirtiye lê rêz ji Fileh û keşeyan re girtiye, ji Cihû û Ezêdîyan re, ji Kakeyî û Şî’an re yanî ji her bawerî û olan re rêz girtiye, tenê ji Îslamê re negirtiye.

– Ji ber nimêja bê desmêj li pêşiya xelkê û xawrina rojiyê bi dizîka ji hêla Cegerxwînî ve, te gotiye ku li dunyayê min heqareteke wisa nedîtiye, anku te Cgerxwîn bi xirabtirîn kes li dinyayê  nasandiye?

Ew kesê ku melayê Kurdan be, li ser fitir û zekata Kurdan zarokên xwe xwedî bike, ku çi hebe jî divê hurmet ji dînê wan re bigire.

Eger bê desmêj li pêşiya Kurdan nimêj bike, bê guman eger Kurdan wê çaxê zanibûna ku melê wan bê desmêj li pêşiya wan nimêj dike, dê ew kuştibûna.

Baş e, ew gotina xwarina rojiyê û nivêja bêdesmêj ku  Cegerxwîn gotiye, bû malê mêjû û heta bi hetayê wê Kurd behs bikin.

Şêxmûsê Hesarî nasnavê xwe daniye CEGERXWÎN. Ew kesê ku cegera xwe ji bo mîletê xwe qaşo kiribe xwîn û nikaribe destmêj bigire û di remezanê de rojî jî bixwe, wateya cegera ku bûye xwîn çi dimîne?

– Cegerxwîn di bersiveke xwe de ji birayê Şêx  Se‘îd re gotiye ku” Li nav Kurdên Cizîrê (Binxet) nikarî mirovekî tenê jî pak bibênî.Hemî diz, mêrkuj talanker…”,  Mamoste, tu ji vê yekê re çi dibêjî, gelo rast e Kurdên Cizîrê welê bûn?

Îcar ez ê gotinekê  ji te re bibêjim. Cegerxwîn bi xwe dereweke mezin li xwe kiriye.

Cegerxwîn gotiye ku Cizîr bûbû du bend: Benda Haco Axa benda Kurdperwerî bû, û Benda Şêx Deham benda Erebperwerî bû.

Baş e, eger ku di Cizîrê de yekî baş tune be, mane Cegerxwîn bi xwe gotiye” Benda Haco Axa benda Kurdperwerî bû”, bi vê gotina Cegerxwînî derket holê ku wî nebûkarî li xwe kiriye û gotineke  derew ji birayê Şêx  Se’îd re kiriye.

– Te gotiye Cegerxwîn hem bi ola Islamê, hem jî bi komûnîstiya xwe jî Kurd xapandine, anku Cegerxwîn ne komonîst bû?

Cegerxwîn bi xwe gotiye “Ez komonîst bûm, min Kurd didan hev û diêxistin partiya komonîst.”

Dema ku Kurdan partiyên Kurdewarî ava dikirin, Cegerxwîn jî nedihêla Kurd tevlî partiyên kurdî bibin û ew dibirin dixistin partiya Komonîst.

Ya girîngtir jî ev bû ku gotiye: ”…Me rojekê hevalekî xwe mirand û xiste nav kefen. Ji çolê li ser darbestê me anî gund û me xwe digiriyand. Jin û mêr bi me re digiriyan. Li mizgeftê me ji gundî, axa û serkaran re got: “Eger win sed ripî bidin me, ez ê wî rakim.” Piştre pere wergirtiye û weke Îsa Pêxember ew rakiriye jiyanê.

Gelo meriv dikare bi vê yekê çi navî lê bike?

Bila vêce xelk bi wijdan biryara xwe li serê bide.

– Te nivîsiye ku ev nasnavê Ceger + Xwîn jê re ne rewa bû. Li gor te nasavê guncav û munasib jê re çi ye?

Gerek e jê re Şêxmûsê Komonîst (Şûî) bihata gotin.

Wateya navê “Cegerxwîn” pir mezin e, anku hingî êş û janên miletê xwe kişandine, cegera wî bûye xwîn. Lê dema ku tu neyartiya hemî rêxistin û şoreşên Neteweya Kurd bikî, ne cegerxwîntî ye lê dijminkartî ye.

– Te di PIRSNAMEya  xwe de bang li ” DADGEHA BALA YA KURDISTANÊ ” kiriye ku Cegerxwîn dadgeh bikin. Tu dixwazî çi ceza der heqê Cegerxwîn de were birîn?

Eger rojekê dadgeheke bala li Kurdistanê hate avakirin, divê ew dadgeh li ser daxwaznameya min doz li Cegerxwînî veke û ji ber kiryarên wî eger ceza çi be, bidê.

Her wiha ew mirovên ku Cegerxwînî ew xayîn, mêrkuj, diz, talanker, tolaz û xirab bi nav kirine, divê Dadgeha Bala rûmet û îtbara wan li wan vegerîne. Eger Dadgeh biryareke wisan wernegire, tê wateya nebûkariyên ku Cegerxwîn kirine rast in.

Li dunyayê tenê du milet hene ku qanûna wan nehatiye nivîsandin, yek jê miletê Kurd e û yek jî Ingilîz e.

Inglîz jî mîna Kurdan li gor toreya xwe tev digerin. Civata wan a rîsipiyan heye û dema ku kesek sûcdar hebe, ew civata rêsipiyan der heqê wî de hukim dibire. Îcar di Toreya Kurdî de, ev insanên ku Cegerxwîn ew xayîn bi nav kirine, ew însan tev bûne wijdana Neteweya Kurd û eger tu heqaretê li van mirovan bikî, tu heqaretê li temamê Kurdan dikî.

Di pirtûka Cegerxwînî de rêberên hemî şoreşên Kurdan xayîn in. Cegerxwîn gotiye, Şêx Se’îd û hevalên xwe jinên Kurdan direvandin û morîkên qirika wan diqetandin!

Ez ê tiştekî pir balkêş bibêjim: Serokê Dadgeha Istiqlalê ku li Diyarbekrê fermana bidarvekirina 460 Kurdî daye, Cegerxwîn jê re gotiye FERMANREWA! Anku biryarên ku dide tev rewa û cayiz in.

De baş e, îcar kurdekî ku cegera xwe kiriye xwîn, dikar ji hakimekî ku fermana bidarvekirina hewqas Kurd daye re bibêje feramnrewa?

Bila xelk baş zanibe ku Cegerxwîn ne “cegerxwîn” bû, ne kurdperewer bû, lê xirabiya herî mezin li şoreşgêr, rêxistin û serhildanên Neteweyê Kurd kiriye.

– Ji ber çi PIRSNAMEya te 15 salan dereng ma û  te niha da capê?

Dema ku min pirtûka xwe di 2002′an de bi dawî kir, piraniya Kurdên siyasî komûnîst bûn. Vêce wê hingê Kurdan Cegerxwîn wekî qehremanekî neteweyî bê şert û merc qebûl dikir. Min dizanibû ku ew rewş pir nadomîne, ji ber ku îdîlojiyên batil zû têne guhertin.

Min pirtûka xwe hişt heta vê demê, ji ber ku ew dewletên ku Cegerxwîn ji wan re digot Imperyalîst û komonîst, tev bi hev re niha dest bi alîkariya bi Kurdan re kirine. Vêce min got ku dem hatiye da ez pirtûka xwe biweşînim.

– Berhema Cegerxwîn a bi navê “Jînenîgariya Min” ta çi astê tu jê piştarst î ku pê nehatiye lîstin û tiştek tê de nehatiye guhertin an lêzêdekirin?

Na, na! Lê nehatiye zêdekirin, lê belê pir tişt jê hatine kêmkirin.

Du mamosteyên Kurd ku wan her duyan destnivîsa pirtûka Cegerxwîn li çapxaneyê deqandine û sererast kirine, min bi wan her duyan re jî xeber daye. Yekî ji wan ji min re got: “Welehî hin nivîsên Cegerxwîn hebûn dilê meriv jê dixeliya, vêce me ew jê derxistin.” Aniha jî ew destxet li weşanxaneyê di dosyayê de têne parastin.

– Gelo Cegerxwîn rengekî nû û spehî li tûrikê wêjeya Kurdî û  li gewdê helbesta Kurdî bar nekiriye?

Na, Cegerxwîn kitêbek li ser Folklora Kurdî nivîsandiye, tiştên pir ecêb û xirab tê de nivîsandine.

Cegerxwîn di nivîsandina pirtûkan de pir nezan bûye. Uslûb û şêwazê nivîsandina kitêban nedizanî.

Nivîsên Cegerxwîn ji aliyê rêzimanî ve 80% şaş in.

Di pirtûka Jînenîgariya Min” de du helbestên Melayê Cizîrî nivîsandine, her du jî şaş nivîsîne. Eger ku Cegerxwîn merivekî zana bûna, helbesta Melayê Cizîrê şaş nedinivîsand.

– Te zêdetir ji carekê gotiye û nivîsiye ku 5000 peyvên Kurdî di Qur’anê de hene, eger tu hinekî babetê rave bikî û mînakine zindî bidî dê baş be?

Gelekan ev pirs ji min pirsiye. Di Qur’anê de ayetek heye dibêje ”

”We ma erselna min resûlîn illa bi lisanî qewmîhî lî yûbeyyîne lehum…” Ayet: 4, sûret: ÎBRAHÎM.

Bê guman me pêxember nehinartiye ila bi zimanê wî qewmî, da ji wan re beyan bike.

Ayeteke din jî weha ye:

“We min ayatihî xelqu ssemawatî wel erdî we ixtilafu elsînetîkum we elwanikûm.” Sûret Rûm, Ayet: 22.

(Ziman û çanda hemû mexlûqatên erd û asîman, her yekê ayetek ji ayetên min in.)

Bi van Ayetan diyar bû ku pêxember ji Kurdan jî rabûne û zimanê Kurdî jî Ayetek ji ayetên Xwedê ye.

Niha li navçeya Gêlê ya Amedê, gora neh pêxemberan heye.

Ya balkêştir ev e: Her kes dibêje, kilîda Quranê “Bismi lahî rrehmanî rrehîm” e. Binerin daçeka “Bi”yê ji Çanda Kurdî (hindo-îranî) hatiye wergirtin. Di zimanê Erebî de peyveke wek “bi” ku wateya “me´e”yê bide tune.

Ereb dibêjin Quran tev Erebî ye, ev gotin nebûkarî  ye. Ji peyvên kurdî zêdetir heta gotinên Yûnanî jî di Quranê de hene.

– Wêjeya Kurdî li Rojavayê Kurdistanê gihaye çi astê?

Wêjeya Kurdî li Rojavayê Kurdistanê pir lawaz e.

Sedem jî ev e:

Vêga li Bakûr kurdên ku bi zimanê “Turkmancî” dipeyivin hene, li Rojava jî Erebmancî xeber didin.

Çend nivîskarên kevin hene ew baş in, wekî: Dilawerê Zengî, Konê Reş û çend kesên wisa…

Çi li Bakûr be, çi jî li Rojava be Zimanê Kurdî  di heman rewşê de ye.

Mixabin xelkê me biyaniyê  çanda xwe ye, eger xelkê me zana bûya, dê rewş ne ev rewş bûya.

– Der barê şer û guhertinên ku aniha li Rojavayê Kurdistanê dibin, hûn çi dibêjin?

Keko ev şerê nuha pir normal e.

Di 1923ian de Sovyet pir xurt bû, wê hingê cîhanê ji tirsa Yekîtiya Sovyetan re doza gelan êxistin binê maseyê.

Dema ku di 1991′ê de Sovyet têk çû, hingê eşkera bû ku hemî milet dê bigihin mafên xwe û li Danîmarkê biryar pê hate dayîn ku hemî miletên cîhanê bigihin heqê xwe.

Vê gavê welatên Rojavayê dest avêtine Doza Kurdî. Rûs û Emerîka di meseleya Kurdistanê de bûne hevkar.

Eger rêxistinên Kurdan ji hev re baş bin, dê zû rewşa xwe çareser bikin.

Ev miletê bi navê Kurd, tarîxa xwe pir kevn e û gelek dewlet çêkirine. Êdî wijdana dunyayê hew semax dike ku ev karasetên mezin bêne serê Kurdan.

-Gotina Dawî…

Ez û te bi zimanekî bi hev re diaxivin, bi zimanê Kurdî.

Tiştê ku min û te bi hevdu ve girêdide ev ziman e, ne tiştekî din e.

Eger ziman, kultûr û Kurdewarî di navbera me de hebe em dikarin her tiştî bikin lê ku tune be, em nikarin çar gavan bi hev re bavêjin.

Eger leşkerên te bi milyonan hebe, dikarin bibin tune; lê ku zimanê te hebe tu kes nikare te tune bike.

Ev zimanê me bi saya 4 saziyan hatiye parastin: Yek medreseya Kurdî bû. Ya duyan Tekya Şêxan bû.Yek jî dîwana axayan bû û ya din jî dengbêj û sitranbêjên me bûn ku min navê “Dibistana Zindî” li wan kiriye.

Her çi qas şêx xirabî dikirin jî, lê Kurdewar bû.

Axa çi qasî ku zalim bûn jî, lê ew jî Kurdewar bû.

Ziman ruhê netewî ye, eger me terka vî zimanî kir dê ruhê me jî biçe.

Pir girîng e ku her bavek, her dêyek bi zarokên xwe re bi Zimanê Kurdî bipeyive.

Spas ji bo vê hevpeyvîna ku te bi min re li ser van babetên girîng kir.