Yekemînên Kurdan

YEKEMÎNÊN KURDAN-KÜRTLERİN İLKLERİ

Amadekar-Hazırlayan: Ömer KURT

1-) Pirtûkxane KURD ya yekem/pêşî: Kitébxanéya Kurdî-İsveç- 10 cotmeh 1997

2-) Rojname KURD ya yekem/pêşî: Kurdistan-Mikdat Mithat Bedirxan-Mısır- 22 avrêl 1898

3-) Wêje KURD de minake nivîsê ya yekem/pêşî: Helbesta ya tê zanîn sala B.M 300 ji aliyê BARABOZ tê nivîsandin

4-) Radyoya(pêlweş) interneta KURDAN ya yekem/pêşî: ji aliyê Buli Can Radyo-X-Dengê Azadîyê-cotmeh 2000

5-) Malpere(site) KURD ya yekem/pêşî: www.kurdeheymane.com

6-) Televizyona xwecihî KURDÎ ya yekem/pêşî: Gün TV-Amed-23 adar 2006
7-) Cerribandina şanoya KURDAN ya yekem/pêşî: yê ku tê qebûl kirin **Memê Alan** lîstika ji aliyê Ebdurehman REHMİ hat nivîsandin

glasses ifade simgesi Piyesa KURDÎ ya yekem/pêşî: **Birîna Reş** Musa Anter hicrika Harbiye Askeri Cezaeviyê nivîsiyé..

9-) Li Şano û sînemayê TİRK de lîstika karaterîn(rewist) KURDAN ya yekem/pêşî: 1977 Deprem ve Zulüm (zelzele û zilm)

10-) Banda rock soloye KURD ya yekem/pêşî: Banda Rojhan Beken “Lawo”

11-) Filmê KURDÎ yé pêşînê ji bo Oscarê re berendam hat nîşan dayîn: Şîwênî Befir

12-) Sîteyé video KURD ya yekem/péşî: www.kurdtube.com

13-) Çîrokên dirêj KURD ya yekem/pêşî: Erebê Şemo ‘’Şiwan ê Kurd’’

14-) Li Türkiyeyê yê ku klîba KURDÎ pêşî kişand: Ferhat Tunç

15-) Partîye KURD ya yekem/pêşî: İran Kürdistan Demokrat Partisi-HDKİ

16-) Li Türkiyeyê Serokkomarê Kurd ê yekemîn/pêşî İsmet İnönü ye

17-) Filmê KURD ya yekem/pêşî: Sala 1926 rewşé jinên KURDAN anî li ser dîmenderê (ekran) filmé Zerê hat kişandin

18-) Li Türkiyeyé qesidîna (murecaet) weşana KURDÎ ya yekem/pêşî: 23 adar 2004 Diyarbekir(Amed) Gün TV zimané KURDÎ zarava(lehçe) kurmanci li hunderê hefteyêda rojên sêşem û pêncşem şev seat(demjimar) 21:00’de 45 deqe jibo çékirine bernema Çand-Huner Dergûşa Çandé(Kültür Beşiği) qesidîna (murecaet) RTK’e hat kirin

19-) Li TV’de filmê KURDÎ ya binnivîsa Tirki ya yekem/pêşî: 07 gulan 2004

20-)Diyarbekir(Amed) Gün TV li ser dîmenderé(ekran Türkiyeyé ya pêşi, hemû KURDÎ, binnivîsa Tirki çêkirina Diyarbakır(Amed) belgewarîya biwesfi filmê “Çek Çek” hat weşandin.

21-) Li TV’de reklama KURDÎ ya yekem/pêşî: 01 pûşper 2004 reklama KURDÎ ya yekem/pêşî yê bi hemû ji aliyê Gün TV hate amade kirin,ferhenga Tirkî-Kurdî ya ji aliyê İstanbul Kürt Enstitüsü amade kirin bi nav “Ferhenga Kurdî-Tirk” bi hat naskirin

22-) Komele Ciwanî Neteweyî yê Kurd ya yekem/pêşî: 1969 DDKO

23-) Nûçeye dengûbahsa (ajans) KURDÎ ya yekem/pêşî: DİHA-(dicle haber ajansı) 4 avrêl 2002

24-) Sîstema Kargêriyé KURD ya yekem/pêşî: “Ubuntu”

25-) Wêneçîroka KURDÎ ya yekem/pêşî: “Mirino Jaro (Jaro’nun Ölümü)” nivîst Mamé Elî nîgartin Levent Özkan

26-) Dengbêjê Jiné KURD ya yekem/pvşî: Ji berê KURDİN nav Yekitîya Şêwiriyê (Sovyetler Birliği) diji Hunermendê Jiné KURD ya yekem/pêşî Susika Simo ye.

27-) Li Tirkîyeyê jibo qursa(perwergeh) KURDÎ qesidîna (murecaet) yekem/pêşî: 06 tebax 2002 damezrênerê dibistanan zimanên biyanî Nazif Ülgen ji bo vekirina qursa(perwergeh) KURDÎ qesidîna (murecaet) Serkariyê Perwerde Netewî ya Stanbol (İstanbul Milli Eğitim Müdürlüğü) kir

28-) Weşangerîya KURD ya yekem/pêşî: Di sala 1921’da despê kir û weşandina rojname bi nav Roja Taze

29-) Li Türkiyeyê Kovara Çandê Gelêr KURD ya yekem/pêşî: Esmer

30-) Damezrawe KURD ya yekem/pêşî: Weqfa Çand û Pêşlêgerînê Kurd (Kürt Kültür ve Araştırma Vakfı KÜRT-KAV), Ji aliyê dadgehê komara Türkiyeyé diroké komaré pêve damezrawê yê bi nave Kurd tomarkiriye (tescil) kir !!!

31-) Anatoliyayé gundé KURD ya yekem/pêşî: Rohat Alakom xebate xwe ya dawîyê de di hîn belgeyan(pelik) de Anatoliya Navinda gund deverê Yabanabada peyda bûn danî hole…

32-) Rojên filmê KURD ya yekem/pêşî: Di Elmanyayê bajara Köln de hat saz kirin. Ji alîyê Yekîtîya Xwendekarén Kurdistanê (Kürt öğrenci birliği YXK) û Çandageha Baran bi hevbeşî hat saz kirin 1.Köln Rojên filmê KURD 30 îlon 2006 de hat çêkirin

33-) Hunermendê Kurd yê xelatê Altın Kelebek hat xelat kirin ya yekem/pêşî: Di sala 2005 . kategorîyê nîjadî de (etnik) hunermendê herî baş Rojin hat hilbijartin

34-) Koma muzika KURD ya yekem/pêşî: Koma Wetan 1970

35-) Filmê feminîstê KURD ya yekem/pêşî: Stêrk di nav rojé de bêreng in (Yıldızlar gündüzleri renksizdir)

36-) Televîzyona KURD ya yekem/pêşî: 1995 MED TV hat ava kirin

36-) Kanala muzîka KURDÎ ya yekem/pêşî: Mezopotamia Music Channel (MMC)-02 rebenden 2007

37-) Li Tirkîyeyé filmê yé cîh dayi karakterÊ KURD ya yekem/pêşî: Yê di sala 1968 de Yılmaz Guney rol leysti û derhênandiyi Seyîthan/Toprağın gelînî

38-) Komara KURD ya yekem/pêşî: 22 çile 1946 da bajara Mahabad qada Çuwarçıra’de…Komare Kurdistana Mehabade

39-) Pûla KURDÎ ya yekem/pêşî: Sala 1923 meha cotmehê de di serkêşîye Mahmudê Berzencî de ji aliyê Şahe Başûrê Kurdistanê ji bo karê îdarî bi karbînin wek pûlên demxeyê hat çap kirin.

40-) Bêjere Jinê KURD ya yekem/pêşî: Zeyneva Ivo (zeyneba ibo)

41-) Koma xwendekarê KURD ya yekem/pêşî: Hevi

42-) Çapemendê KURD ya yekem/pêşî: Hüseyin Hüsnü

43-) Yê pêşi ji bo KURDÎ alfabeya Latîn amade ki: İsahak Marogulov

44-) Dewleta KURDAN ya yekem/pêşî: MED

45-) Yê pêşî Dewleta KURDAN ava kiri: Kyakser p.i 21.03.612 (P.Î=pêvşîya islamiyetê)

46-) Xiyanetkarê KURDÎ ya yekem/pêşî û hilweşîna devlet: Harpagos p.i 549

47-) Serhildanê KURD ya yekem/péşî: 1806, serhildana eşira Baban li pêşîkêşiya Abdurrahman

48-) Dengbêja KURDAN ya yekem/pêşî: Evdalê Zeynikê

49-) Hikûmata şera KURD ya yekem/pêşî: Hikûmata Botan-Behdînan 1992

50-) Pêlweşa (radio) KURDAN ya yekem/pêşî: Erîvan glasses ifade simgesi Saloqatîya(agah standin) KURDAN ya yekem/péşî: HPP(Hêza parastina Kurd)

51-) Enstituya KURDAN ya yekem/pêşî: Paris Enstituya Kurd 10-) Navenda Çanda KURDAN ya yekem/pêşî: MKM anji NÇM

52-) Şehîdên enternasyonala KURDAN ya yekem/pêşî: 1979’da li Beka-Loananê 12 şoreşgerên Kurd bi Fîlîstan re li hemberî vegirîna Îsrail şer kirine şehîd ketin.

53-) Şoreşgerê KURDAN ya yekem/pêşî, şehidê demokrat û ji eslê Tirk; Hakî Karer (yek hevalê Ordu li partiyê heyeta rêveberiyê pêşîde tê de cih stendiye 1978 de şehîd ket bi stêrka sor elî re )

54-) Şixulandina Kurdolojî (Kurdnasî) ya yekem/pêşî: İtalyanî Maurizio Garzoni (Rêziman û ferhenga zimanê Kurdî)

55-) Komelê jinén KURDAN ya yekem/péşî: Teal-ı Nisvan-I adar 1919 de li Stanbolê ji Suleymanîyê ji serokatîya Doxtor Encum Yamulki Xanim komelê bi nav Nisvan-ı Kurdî ava bûyi,20 pûşper 1919 de Mewlide bi xwendî ket fealiyetê

56-) Li Osmanîyê yekemin komelê yasayî ya KURD: Komelê yê ku pêşî li Kurdistanê ava bûye sala 1908 meha adarê de yê ku Amedê ava bûye Osmanlı ittihat ve terakki cemiyeti ye

57-) Ansiklopediya nîgaşî(sanal) KURD ya yekem/pêşî: http://ku.wikipedia.org/wiki/Dest%C3%AAK

58-) Rojnameya rojane KURDÎ ya yekem/pêşî: Azadiya Welat

59-) Li cihanêzanyarê robotê sîbernetîk(pir xirpanî zanistîya robot) ya yekem/pêşî: Bediu’z-zaman Ebu’l-iz ismail bin er-Rezaz El-Cezerî

60-) Yê pêşî gotinê Kurdistanê têgînêminê bi îdarî bikaranî: Selçuk Sultan Sencer e (1117-1157) Sencer li İranê rojava bajara hamedan de ku. Parêzgeha kela Bahar e navende standi nav Kurdistan danîn

61-) Bi qeyda dirokîyê de mişextîya KURD mezin yê ku hatiyi daleqandin: Kral II.Sargon

62-)Bi qeyda dirokîyê de Şahê KURD yê hatiyi daleqandin ya yekem/pêşî: Şahê Kurdistan Zarbienus !!!

63-) Peyvê KURDÎ yê pêşî tê qabûl kirin Kurtie/Qurti: Yê li nav Asûr û Mitaniyan derbas bûyi û yé pişté şeré Mitaniyan xusar kiri muzaffere bi navê Şahê Asûr I.Tiglath-Pileser hatiye amade kirinê de derbas dibi (P.Ş 1125)

64-) Zanîngeha pêşî KURDÎ zimanek bi akademîk bikaranî yé sala 1968 da av bûyî Zanîngeha Süleymaniyê ye

65-) Zanîngeha KURD pêşî endema Yekîtîya Zanîngehên Cihenê bûyî Zanîngeha Süleymaniyê ye

66-) Li Türkiyeyê yê péşi banda KURDÎ derxist AYŞE ŞAN’e

67-) Pargîdanîya (şirket) telekom KURDİSTAN’ê ya yekem/pêşî: Hikûmata Kurdistanê Pargîdanîya (şirket) bihistok KOREK Telekom

68-) Kovara pêkenok KURDÎ ya yekem/pêşî: HENEK’e..Kovar 1955’da weşanê jiyanê li Anqarê despê kir.

69-) P.Ş 5200 Li Kurdistanê derbase jiyane bicîhbûye. Ciwarbûna pêşî nêziyêSüleymaniyê şkeftên Şanîdare.

70-) Yê Ehmedê Xani sîfetê Xudê Kurdî beramber ditî û ji xeyni xwemalî(orjinal) Erebî zimanê din bikaranî
TÜRKÇE- KÜRTLERİN İLKLERİ
1. İlk KÜRT kütüphanesi : Kitêbxanêya Kurdî – İsveç-10 Ekim 1997
2. İlk KÜRT gazetesi : Kürdistan- Mikdat Mithat Bedirxan, 22 Nisan 1898 – Mısır
3. KÜRT edebiyatının ilk yazılı örneğini: Bilinen ilk kürtçe şiir M.Ö 330 yılında Baraboz Tarafından yazılmıştır….
4. KÜRTlerin ilk Internet Radyosu: Buli Can tarafından Radio X – Dengê Azadî – Ekim 2000
5. İlk KÜRT sitesi : www.kurdehaymane.com
6. KÜRTçe ilk yerel televizyonu : Gün TV – Diyarbakır- 23 Mart 2006
7. KÜRTlerin ilk tiyatro teksti: olarak kabul edilen **Memê Alan** 1918’de Ebdurrehim REHMİ’nin yazdığı
oyundur
8. ilk KÜRTçe piyes : **Birîna Reş**(Kara Yara) -1959’da Musa Anter- Harbiye Askeri Cezaevi’ndeki hücresinde yazdı.
9. Türk Tiyatro ve Sinemasında KÜRT karakterlerin işlendiği ilk oyun : 1977’de ‘Deprem ve Zulüm’
10. KÜRTçe ilk rock solo albüm: Rojhan Beken’ın “Lawo” albümü
11. Oskara aday gösterilmiş ilk KÜRT filmi: Şîwenî Befir
12. İlkKÜRT video sitesi :‘kurdtube.com’
13. ilk KÜRT romanı : Erebê Şemo “ŞİVANÊ KURD”
14. Türkiye’de İlk KÜRTçe klibi çeken : Ferhat tunç
15. ilk KÜRT partisi: İran Kürdistanı Demokrat Partisi-HDKİ’
16. Türkiye de İlk KÜRT Cumhurbaşkanı: İsmet İnönü’dür
17. ilk KÜRT filmi : 1926 yilinda Kürt kadinlarinin durumunu ekranlara getiren Zerê adli film çekildi.
18. Türkiye de ilk KÜRTçe Yayın başvurusu : 23 MART 2004: Diyarbakır Gün-TV Kürtçe’nin/Kurmançi lehçesinde Hafta içi Salı ve Perşembe günleri akşam saat 21:00’de 45’er dakikalık Dergûşa Çandê (Kültür Beşiği) adlı bir Kültür-Sanat programı yapmak amacıyla RTÜK’e başvurdu
19. Tv’lerde ilk Türkçe alt yazılı KÜRTçe Film: 07 MAYIS 2004: Diyarbakır Gün-TV Türkiye ekranlarında ilk kez, tamamı Kürtçe, Türkçe alt yazılı Diyarbakır yapımı belgesel nitelikli “ÇEK ÇEK” filmini yayımladı.
20. TV’lerde ilk KÜRTçe Reklam: 01 HAZİRAN 2004: Tümüyle Gün Tv, tarafından hazırlanan ilk Kürtçe reklam İstanbul Kürt Enstitüsü tarafından hazırlanan “Ferhenga Kurdi-Tırki” adlı Kürtçe-Türkçe Sözlüğü tanıttı.
21. İlk KÜRTUlusal Gençlik Örgütü : 1969 de DDKO
22. ilk KÜRTçe ajans haberciliği : DİHA (Dicle Haber Ajansı) – 4 Nisan 2002
23. ilk KÜRTçe işletim sistemi : “Ubuntu”
24. İlk KÜRTçe çizgi roman :“Mirina Jaro” (Jaro’nun Ölümü) yazan Mamê Elî çizen Levent Özkan
25. ilk KÜRT kadın dengbêji : Eski Sovyetler Birliği’nde yaşayan Kürtler içerisinde, ilk Kürt kadın sanatçı Susika Simo’dur.
26. Türkiye de KÜRTçe kurs için ilk başvuru: 6 Ağustos 2002
English Fast Yabancı Dil Okulları Kurucusu Nazif Ülgen, Kürtçe dil kursu açmak için İstanbul Milli Eğitim Müdürlüğü’ne başvurdu.
27. ilk KÜRT yayıncılığı: Ermenistan’da 1921 yılında başlatıldığını ve Roja Teze isimli bir gazetenin yayınlanmasıyla.
28. Türkiye’nin ilk KÜRT popüler kültür dergisi : Esmer
29. ilk KÜRT kurumu : Kürt Kültür ve Araştırma Vakfı (KÜRT-KAV), Türkiye Cumhuriyeti mahkemeleri tarafından Cumhuriyet tarihi boyunca Kürt adıyla tescil edilen kurumdur.
30. Anadolu’da ilk KÜRT köyü: Rohat Alakom`un son çalışmasında, bazı belgelere dayanarak Orta Anadolu’da köyün Yabanabad yöresinde bulunduğunu ortaya koydu.
31. ilk KÜRT Film Günleri : Almanya’nın Köln kentinde düzenlendi. Kürdistan Öğrenciler Birliği (YXK) ile Baran Kültür Evi’nin ortaklaşa düzenlenen 1. Köln Kürt Film Günleri, 30 Eylül 2006 da yapıldı.
32. Altın Kelebek ödülüyle Ödüllendirilen ilk KÜRT sanatçı : 2005 yılında Etnik müzik kategorisinde en iyi sanatçı olarak Rojin seçildi.
33. İlk KÜRT müzik grubu :Koma Wetan 1970
34. Ilk feminist KÜRT filmi :Stêrk di nav rojê de bêreng in (‘Yildizlar Gündüz Renksizdir’) –Mahabadli kadin yönetmen Sirin Cihani…..
35. İlk KÜRT televizyonu : MED TV 1995’te kuruldu.
36. İlk KÜRTçe müzik kanalı : Mesopotamia Music Channel (MMC) – 2 Ocak 2007
37. Türkiye de KÜRT karakterlere yer veren ilk film : Yılmaz Güney’in 1968 yılında başrolünü oynadığı ve yönettiği Seyithan / Toprağın Gelini
38. İlk KÜRT Cumhuriyeti : 22 Ocak 1946’da Mahabad kentinin Çuwarçıra Meydanı’nda ..Komara Kurdistana Mehabade
39. İlk KÜRTçe pul : 1923 yılının Ekim ayında Mahmudê Berzencî yönetimindeki Güney Kürdistan Krallığı’nı tarafından, idarî işlerde kullanılacak damga pulu olarak bastırıldı.
40. ilk KÜRT kadın spiker : Zeyneva Ivo (zeynéba Ibo)
41. ilk KÜRT öğrenci topluluğu : hevi
42. ilk KÜRT matbaacısı : Hüseyin Hüsnü
43. KÜRTçe için ilk Latin alfabeyi hazırlayan: İsahak Marogûlov
44. KÜRTlerin ilk devleti: Med
45. KÜRTlerin İlk devletini Kuran; Kyakser , i.ö 21.03.612
46. KÜRTlerin ilk ihanetçisi ve devletin yıkılışı : Harpagos i.ö 549
47. KÜRTlerin ilk isyanı : 1806, Baban aşireti isyanı, Abdurahman paşa öncülüğünde
48. KÜRTlerin ilk dengbêjî; Evdalê Zeynikê
49. KÜRTlerin ilk savaş hükümeti; Botan-behdînan Hükümetî 1992
50. KÜRTlerin ilk radyosu; Erîvan
51. KÜRTlerin ilk istihbaratı: HPP(Hêza Parastina partiyê)
52. KÜRTlerin ilk enstîtüsü: parîs Kürt Enstîtüsü
53. KÜRTlerin ilk kültür merkezi, MKM veya NÇM
54. KÜRTlerin ilk enternasyonal şehitleri: 1979 Beka -lonan da 12 kürt devrimcilerinin Filistinlerle birlikte israilin işgaline karşı savaşarak şehit olmuşlardır.
55. KÜRTlerin ilk devrimci, demokrat ve türk kökenli şehidi: Hakî KARER (ordulu Bir arkadaş, Partînin ilk yönetim kulurunda yer almış 1978 de şehid düştü, stÊrka sor elî ile…)
56. ilk kurdoloji çalışması : italyan Maûrîzîo Garzonî (( “Rêziman û ferhenga zimanê Kurdî” ))..
57. KÜRT Kadınlarının İlk Derneği : Teal-i Nisvan-ı Mayıs 1919′da İstanbul’da Süleymaniyeli Doktor Encum Yamulkî Xanim başkanlığında kurulan Teal-i Nisvan-ı Kurdî adlı cemiyet, 20 Haziran 1919′da okutulan mevlit ile faaliyetlerine başladı.
58. Osmanlı’da İlk Yasal KÜRT Cemiyeti : Kürdistan’da kurulan ilk cemiyet ise 1908 yılı Mayıs ayında Diyarbekir’de kurulan Osmanlı Kürt İttihat ve Terakki Cemiyeti’ydi.
59. İlk Sanal KÜRT Ansiklopedisi: http://ku.wikipedia.org/wiki/Destp%C3%AAk
60. İlk KÜRT çe Günlük Gazete : Azadiya Welat
61. Dünyanın ilk Sibernitik (Çok Kabaca robot bilimi) Bilgini : Bediu’z-Zaman Ebû’l-İz İsmail bin er-Razaz El-Cezeri
62. Kürdistan tabirini idari bir terim olarak ilk kullanan: Selçuk Sultan Sancar’dır. (1117-1157) Sancar İran’daki Hamedan şehrinin batısındaki Bahar kalesini merkez alan eyalete Kürdistan adını vermiştir.
63. Tarîhî kayıtlarda idam ettirilen Büyük KÜRT Sürgünü : Kral II. Sargon
64. Tarîhî kayıtlarda idam ettirilen ilk KÜRT kralı : Kürdistan Kralı Zarbienus
65. KÜRT sözcüğünün ilk hali olarak kabul edilen Kurtie / Qurti :Asurlular ile Mittanîlerin arasında geçen ve Mitanilerin kaybettiği bir savaş sonrası, Asur Kralı I. Tiglath-Pileser adına hazırlanan zafer silindirinde (M.Ö. 1125) geçer…
66. Akdemik dilin KÜRTçe olarak kullanıldığı ilk üniversite 1968 yılında kurulmuş olan Süleymaniye Üniversitesidir
67. DÜNYA ÜNİVERSİTELER BİRLİĞİ ‘ne üye ilk KÜRT üniversitesi Süleymaniye Üniversitesi
68. Türkiyede ilk KÜRT çe kasedi çıkaran Kişi Ayşe ŞAN
69. Kürdistanın ilk telekom şirketi:Kürdistan hükümetinin cep telefonu şirketi KOREK Telekom .
70. İlk KÜRTçe mizah deregisi HENEK ‘tir . Dergi 1955’te yayın hayatına Ankara’da başlamıştır
71. M.Ö. 52.000 Kürdistan’da yerleşik hayata geçildi. İlk yerleşim birimleri Süleymaniye yakınlarındaki Şanîdar Mağaralarıdır.
72. Ehmedê Xanî’nin Allah’ın sıfatlarına KÜRTçe karşılıklar bulmasıyla beraber bu sıfatlar ilk kez bir dildeArapça orijinallerinin dışında
73. Kürt Edebiyatının ilk çizgi çocuk kahramanı ”Guldexwîn’ dır.