Hurriler veya Hurri Devleti, MÖ 3. binyıldan itibaren, Sümer, Akkad, Hitit, Ugarit ve Mısır kaynaklarında hakkında bilgiler bulunan, Mezopotamya ve Yukarı Dicle bölgelerinde hüküm süren MÖ 7. yüzyıla kadar varlığını sürdüren Kürt kavmi ve devleti.

Başkent Vaşşuganni
Yönetim Monarşi
 – ~ MÖ 1500 Kirta
 – ~ MÖ 1550 Pilliya
 – ~ MÖ 1350 Tuşratta
Tarihi
 – Mitanni Göçleri ~ MÖ 16. yüzyıl
 –  Kizzuvatna Krallığı ~ MÖ 15. yüzyıl
Günümüzdeki durumu  Türkiye, Suriye, Irak, İran toprakları

Hurrilerin Ortaya Çıkışı

Erken Tunç Çağı’na ait Doğu Anadolu Bölgesi’ndeki kültür yerleşimlerinden olan Karaz Kültürü’nde ve Suriye’de bulunan çanak – çömlek türlerinin Hurrilere ait olduğu kabul edilmektedir.[2] Hurillerle ilgili Akkad dönemi belgelerinden MÖ 3. binyılın sonlarında Güneydoğu Anadolu Bölgesi ve Mezopotamya’da yaşadıkları anlaşılmaktadır.[1]. Bir müddet Akad hakimiyetine giren ve Akatça yazı dilini kullanan Hurriler, Akkadlar’ın yıkılmasından sonra bağımsızlığına kavuşmuşlar, bir takım beylikler kurmaya çalışmışlardır. Ancak Sümerler’in Üçüncü Ur Hanedanı zamanıda, Şulgi’nin bölgeye hakim olması sonucu Hurriler bağımsızlığını yeniden yitirmişlerdir. Mari’de bulunan mektuplarda, Hurri kökenli bir topluluk olan Turukkiler’in yiyecek maddeleri yağmaladıkları yazılmıştır.[3] Kayseri yakınlarında bulunan Kültepe’de bulunan çivi yazılı belgelerde çok sayıda Hurrice belgeye rastlanmıştır. Bu belgelerde Hurrice sözcükler bulunması, bu dönemde Hurrilerin Orta Anadolu’ya kadar etkisini sürdürdüğünü göstermektedir. [4] [5] [6] Babil kaynaklarında, Hitit Kralı I. Murşili’nin, Babil seferinin dönüşünde Hurriler ile savaştığı yazmaktadır. [7]

Artan nüfusun bir sonucu olarak MÖ 2500’lerde bölgedeki otlakların yetersiz kalması nedeniyle güney yönünde yayılma göstermişlerdir. Bu göçler iki ana hat üzerinden, Urmiye Gölüçevresinden Mezopotamya ve Elâzığ – Malatya üzerinden Kuzey Suriye ve Filistin’e olmuştur.[8]

Hurri tarihinin MÖ 1550´den öncesi tamamen karanlık bir dönemdir. Hurrilerin; Kuzey Mezopotamya ve Suriye´ye ne zaman ve hangi göç yollarından geldikleri hala tam olarak bilinmemektedir. Hurri kralından bahseden şimdiye kadar en eski belge ise Akad kralı Naramsin´in dönemine tarihlendirilmektedir. Bu belgeden, adı geçen Akad kralının; Azuhinnum (Azuḫinnum) kentinde Hurri kralı Tahişatili´yi (Taḫišatili) esir aldığı öğrenilmektedir. Hurriler, daha sonraki yıllarda MÖ 2200´de bugün Kuzey Suriye´deki Tel Mozan ile eşitlenmek istenen; Hitit çivi yazılı metinlerinde ise Tanrı Kumarbi´nin kutsal şehri olarak bilinen Urkiş´te (Urkiš) artık güçlü bir devlet kurmuşlardır. Atalşen (Atalšen) ve Tişatal (Tišatal) ise bu devletin krallarıdır. Ancak Atalşen (Atalšen) aynı zamanda Habur bölgesinde olduğu düşünülen Navar (Naṷar) şehrinin de kralıdır. Louvre Müzesinde sergilenen ve Akad dilinde kaleme alınmış olan kral Atalşen´e (Atalšen) ait; bronz bir tabletten adı geçen kralın Tanrı Nergal için bir tapınak yaptırdığı öğrenilmektedir. Atalşen (Atalšen) kendisini “Šatar-mat” adlı bir kralın oğlu olarak tanıtmaktadır. Urkiş´in (Urkiš) bir başka kralı olan Tişatal´a (Tišatal) ait bir belge ise bugün Louvre Müzesinde sergilenen bronzdan bir aslanın iki pençesi arasında duran tablettir. Tişatal (Tišatal), bu belgede Tanrı Nergal´a bir tapınak inşa ettiğini anlatmakta ve kendisini de “Urkeš ednan”ı yani “Urkeš kralı, beyi” olarak tanıtmaktadır. Burada hemen belirtmek gerekir ki bu belgenin en önemli özelliği kullanılan dilin “Hurrice” olmasıdır. Bu nedenle bu belge, Hurri dilinde kaleme alınmış en eski belge olarak bilinmektedir. Bir diğer tunç aslan ise Metropolitan Müzesinde sergilenmektedir ancak ne yazık ki tableti ele geçmemiştir. Aynı krala ait olduğu düşünülen bir mühürde ise “Karahar kralı Tişatal (Karaḫar kralı Tišatal)” yazısı vardır. 

Hurriler; MÖ 16. yüzyılın sonlarına doğru Kuzey-Batı Mezopotamya bugünkü Mardin civarına gelen Indo-Ari kökenli (Indo-Ari terimi Hint-Avrupa dil ailesi içinde bugün Hintçe ile akraba olan Doğu dillerini konuşan bir zümreye verilen addır.) olan savaşçı ve yönetici bir sınıf ile bir devlet örgütü haline gelmişlerdir. Bu devlete ise resmi bir ad olarak Mitanni Devleti denilmiştir. Ancak halkın çoğunluğuna bakılarak Hurri adı da kullanılmaya devam edilmiştir. Mitanni kralları dil olarak Hurriceyi benimsemişlerdir. Bu krallar Sanskritçe adlarının yanında Hurrice adlar da taşımışlardır. Ayrıca Indra, Varuna ve Mitra gibi Hint tanrıları üzerine de yemin etmişlerdir.

Başkenti Vaşukanni (Ṷašukanni) olan Mitanni Devleti güçlü olduğu sırada Fırat´ın batısında etkin olmaya başlamış böylece Mısır, Hitit ile birlikte dönemin siyaset sahnesinde üçüncü büyük güç olmuştur

Mitanni Göçleri ve Hititlerle Mücadele

Mitannilerin MÖ 16. yüzyılda Doğu Anadolu Bölgesi, Güney Doğu Anadolu ve Kuzey Suriye’ye olan göçleri vardır. Bu göçler Hurrilerin yaşadıkları yerlere olduğundan, Hurriler batıya doğru kaymışlardır. Bu kaymalar sonucu Hititler ile mücadeleler başlamıştır. Bazı Hurri kabileleri ise Mitanni egemenliğini kabul ederek onların yeni bir devlet kurmalarına yardım etmiştir. Mitannilerin ikinci göçü ile birlikte, yine batıya kayma olmuş ve Hurriler Hitit denetimindeki Çukurova bölgesini ele geçirerek burada Kizzuvatna Devleti’ni kurmuşlardır. I. Murşili’nin ölümünden sonra Hititler uzun süren bir taht kavgasına başlamışlardır. Bu durumdan yararlanan Hurriler Hattuşaş’a kadar ilerlemiştir. Burada kraliçe ve çocuklarını esir almışlardır. Hitit Kralı I. Zidantazamanında Hititler bu devleti tanımış ve kral Pilliya ile barış anlaşması yapmıştır. [9][10]

Hurri – Mitanni Devleti

Mitanniler, Kizzuvatna dışında yaşayan Hurrilerin önemli bir kısmını hakimiyeti altına alarak, toprakları bugünkü Kerkükbölgesinden Akdeniz’e kadar uzanan bir devlet kurmuşlardı. Türkiye – Suriye sınırına yakın bir yerde Rasüleyn civarında olduğu kabul edilen Vaşşuganni şehrini başkent yapmışlardı.[1] Hurri – Mitanni Devleti’nin nüfusunun çoğunluğunu Hurriler oluşturmaktaydı. Devlet soyluları Hurrice isimler kullanmaktaydı. Mitani kralı Tuşratta’nın Mısır firavununa gönderilen ve Amarna’da bulunan mektupların çivi yazısı kullanılarak Hurrice yazılması, Tuşratta’nın Akatça yazılmış diğer mektuplarda, karşılığı bilinmeyen kelimeler için Hurrice kullanılması ve Tuşratta’nın bazen kendinen Hurri Kralı olarak bahsetmesi Mitanni Devleti’nin resmi dilinin Hurrice olduğunu göstermektedir.[11] Ayrıca, Mısırlarla yapılan yazışmalarda, Hurri – Mitanni Devleti’nin Hititler’e karşı başarılar kazanıldığı öğrenilmektedir.[12

Devletin Yıkılışı

Hititler’in tahtına I. Şuppiluliuma’nın gelmesiyle Hititler bölgede yeniden güçlenmeye başlamışlardır. Şuppiluliuma ilk önce Kizzuvatna Devleti’ni bir anlaşmayla Hititler’e bağlamış, daha sonra Vaşşuganni üzerine bir sefer yaparak Hurri – Mitanni Devleti’ne son vermiştir.
Fakat Şuppiluliuma’nın ölümünden sonra bölgede Hitit egemenliği azalmış ve Hurri – Mitanni devleti kendini toparlamıştır. Devletin varlığı Asur kralı I. Tukulti-Ninurta dönemine (MÖ 1244 – 1208 [13]) kadar sürmüştür.[12]

Dış bağlantılar

  • MÖ III. Binde Kuzeydoğu Anadolu (Yrd. Doç. Dr. Veli Ünsal)
  • Hurriler (Dr. Adil Alpman)
  • Üçüncü Arami Göçü’nün Anadolu’nun Güneydoğusuna Yaptığı Etnik ve Siyasi Etkiler (Yrd. Doç. Dr. Ercüment Yıldırım, Arş. Gör. Okan Pekşen)

Kaynakça

  1. ^ a b c Adil Alpman (1982). “Hurriler”. Tarih Araştırmaları Dergisi. Ankara Üniversitesi. 14 (25), s. 283 – 313. ISSN 1015-1826.
  2. ^ Erzen, Afif (1988). Çavuştepe I. Ankara: Türk Tarih Kurumu. ISBN 9751600294. 
  3. ^ a b Ünal, Ahmet (2002). Hititler devrinde Anadolu 1 Cilt. İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları. ss. 90 – 91. ISBN 9789756561126. 
  4. ^ Balkan, Kemal (1957). MLetter of King Anum-Hirbi of Mama to King Warshama of Kanish (İngilizce). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları. ASIN B0007JMK8E.
  5. ^ Orlin, Lois Lawrence (2007). Life and Thought in the Ancient Near East (İngilizce). University of Michigan Press. ISBN 9780472099924.
  6. ^ Burney, Charles (2004). Historical Dictionary of the Hittites (İngilizce). Toronto: Scarecrow Press. s. 63. ISBN 9780810849365.
  7. ^ Glassner, Jean-Jacques (2004). Mesopotamian Chronicles (İngilizce). Boston: Brill. ISBN 9789004130845. 
  8. ^ Veli Ünsal (2008). “MÖ III. Binde Kuzeydoğu Anadolu” (PDF). Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi. 1 (3), s. 402-403. ISSN 1307-9581. 
  9. ^ Götze, Albrecht (1980). Kizzuwatna and the problem of Hittite geography (İngilizce). London: Ams Pr Inc. ISBN 0-404-60322-X. 
  10. ^ Memiş, Ekrem (2011). Eskiçağ Türkiye Tarihi. Bursa: Ekin Yayınları. s. 102. ISBN 9786053271819. Erişim tarihi: 10 Aralık 2015.
  11. ^ Bülbül, Cemil (2012). Eski Yakındoğu Tarihinde Alalah. Ankara: Altınpost Yayıncılık. s. 85. ISBN 6054715589
  12. ^ a b Bahar, Hasan (2014). Eskiçağ Uygarlıkları. Konya: Kömen Yayınları. s. 200. ISBN 9789756527627.
  13. ^ Drews, Robert (1995). The End of the Bronz Age(İngilizce). New Jersey: Princeton University Press. s. 17. ISBN 9780691025919. 
  14. ^ Woodard, Roger D. (2008). The Ancient Languages of Asia Minor (İngilizce). Cambridge University Press. ISBN 9780521684965.
  15. ^ Kuhrt, Amélie (1995). The Ancient Near East, C. 3000-330 BC (İngilizce). Routledge Publishing. ISBN 9780415167635.
  16. ^ Rosen, Arlene Miller (2007). Civilizing Climate: Social Responses to Climate Change in the Ancient Near East(İngilizce). , Rowman Altamira Press. ss. 44-51. ISBN 9780759104945.
  17. https://www.aktuelarkeoloji.com.tr/hurriler