Kürtçe mi daha eski Farsça mı?

Yazar ve avukat Necat Zivingi, Kürtçe’nin Farsça’dan daha eski olduğunu, bu konuda herhangi bir tartışma yapılmadığını söyledi.

 

Zivingi, “Her ne kadar Farsça’nın etkisi olsa da, Baba Tahir’in rubaileri Lori Kürtçesi’yle yazılmıştır. Minorsky de bunu söylüyor” dedi.

 

Yazar, İslam öncesi Kürt alfabesini işaret ederek, “Hewraman’da bir mağarada milattan önce yazılmış üç kitap bulundu. Bunlardan biri Arami, ikisi de Yunan alfabesinden” ifadesinde bulundu.

 

Necat Zivingi, Rûdaw’ın sorularını yanıtladı…

Yazılı Kürt Edebiyatı ne zaman başladı?

 

Kürt Edebiyatı’nın aydınlatılması süreci devam ediyor. Çünkü şu ana kadar ciddi bir çalışma yapılmamış. Bununla birlikte elimizde değerli ve zengin bilgiler var.

 

1909’da Hewraman’da bir mağarada 3 kitap bulundu. Bunlardan biri Arami, ikisi de Yunan alfabesiyle yazılmış. Araştırmacı Minss ve A. Cowley bu yazılar üzerine çalıştı ve birinin Milat’tan önce 88, biri 22,  diğerinin ise 11 yıl önce, Eşkaniyan döneminde yazıldığı ortaya çıktı. Bu yazıt Hewrami Kürtçesi’nden.

 

Pinosad ve Masi-Sorati alfabeleri ile İslam öncesinde bazı Kürtçe eserlerin yazıldığı biliniyor.

 

Kürt edebiyatı Baba Tahir’in(937 – 1010) rubaileriyle başlıyor.

Yazılı Kürtçe edebiyatının ilk yazımı hangi lehçeden?

 

Yazılı Kürt edebiyatını Hewrami ile başlatırız. Bundan sonra Baba Tahir Uryan’ın eserleri Lori lehçesiyle yazılmıştır.

 

İslam döneminde Hewrami ve Lori edebiyatı 8’inci ve 9’uncu yüzyıllarda başlamıştır. Kurmancî edebiyatı ise 16’nci Yüzyıl, Sorani 19’uncu Yüzyıl, Zazaki de 20’nci Yüzyıl.

Kürt Edebiyatı mı eski yoksa Fars Edebiyatı mı?

 

Dil olarak Kürtçe Farsça’dan daha eski. Bu tartışmasız. Fakat Farsça Edebiyat, Kürtçe Edebiyat’tan öncedir.

 

Her ne kadar Kürt Edebiyatı Baba Tahir’le başlamışsa da, Farslar’ın milli şairi Firdevsi’nin öncesinde de olsa, bundan sonra devam ettiği bilinmiyor. Fakat Fars Edebiyatı 11’inci Yüzyıl’da başlamış ve ilerlemistir.

Halk içerisinde Farsça klasik edebiyatın zengin olduğu kabul edilir. Peki Kürt Edebiyatı neden gölgesinde kalmış?

 

Kürtler’in Müslüman olmasından sonra, 7’nci Yüzyıl’dan 10’uncu Yüzyıl’a kadar eser yazılmamıştır. Egemen dil her alanda Arapça. Tahiri Devleti (821-873) zamanında Farslar öne çıkıyor. Safevi Devleti (861-1003) zamanında Farsça eserler yazılmaya başlanıyor.

 

Fakat Baba Tahir’den 16’ncı Yüzyıl’a kadar Kürtçe eser bilinmiyor. Her ne kadar Kürt devletleri olarak Rewadî (845 – 1222), Hesnewî (942 – 1015), Şeddadî (952 – 1072), Merwanî (983 – 1085), Fedlewî (1156 – 1424) ve Eyyûbî (1172 – 1287) olmuşsa da, Kürtçe, yazı ve edebiyat dili olamamıştır. Kürt yazar ve bilginler Arapça ile yazmıştır.

 

Bu yüzyılda Baba Rax Hemezanî, Abdussemed Babek, Yakub Begê Zirqî ve Baba Serhengê Dewdanî gibi isimler Kürtçe ile yazmıştır. Fakat bunların şiirleri şu ana kadar bulunamamıştır.

 

Geniş bir şekilde eserleri günümüze ulaşan tek kişi Baba Tahir’dir. Tahir’den sonra Lori Edebiyatı da ilerlememiştir.

 

Klasik Kürtçe edebiyatı altın değerindedir. Fakat daha sonra çıkanlar bir devletin desteğinden mahrum bir şekilde, Kürtçe, Farsça’nın gölgesinde kalmıştır.

Lori’nin Kürtçe’nin bir lehçesi olduğunu nasıl anlayabiliriz?

 

Kürt bilgin ve yazarları Lori’yi Kürtçe’nin bir lehçesi olarak kabul eder. Maruf Haznedar, lehçeleri şu şekilde kısımlaştırmıştır: Kurmanci, Gorani – Zazaki ve Lori. Birçok tarihi kaynakta da lehçe olarak bilinir. Loristan’ın başkenti olarak bilinen Hemedan, Medler’in başkenti olmuştur.

 

Şerefhan Bitlisi’nin Şerefhan eserinde, Lorlar, Kürtler’in bir aşireti olarak tanımlanmıştır

Baba Tahir’in rubailerinden onun Kürt olduğunu nasıl anlarız, çünkü Farslar onun Kürt olmadığı söylüyor?

 

Her ne kadar Farsça etkisi varsa da Baba Tahir Uryan’ın rubaileri Lori lehçemizle yazılmıştır. Minorsky de bunu onaylıyor. Rubailerinin farklı nüshaları da var tabii. Bazı yazarların bu nüshaları Farsça’ya çevirmiş olmaları da ihtimal dahilindedir.

 

Uryan’ın rubaileri bugünkü Farsça’dan farklıdır. Bundan dolayı Farslar bunu eski Farsça olarak gösteriyor. En eski Farsça Firdevsi’nindir. Ve o da Baba Tahir’in çağdaşıdır. Fakat dilleri de birbirinden farklıdır. Eğer Farslar’ın eski tezi doğru olsaydı, Firdevsi’nin Şahnamesi de bu dilden olmalıydı.

 

Bununla birlikte iki dili yanyana koyduğumuzda, farklılık kendini gösteriyor. Tabii bu çok geniş bir konu…

 

POTRE / Necat ZİVİNGİ

 

Yazar 1982’de, Mardin’in Nusaybin ilçesinin Zivinge köyünde doğdu. 7 yaşında sonra ailesi Batman’a göçtü.  Üniversiteye kadar Batman’da kalan Zivingi, 2002’de Kocaeli Üniversitesi Hukuk Fakültesi’ne girdi. 2007’de ise Diyarbakır’da avukatlığa başladı. 2009a kadar Kürdistan medreseleri üzerine araştırma yaptı. Bu araştırmasını radyo, TV ve gazetelerde sundu. 2009’da İstanbul’da avukatlığa başladı.

 

Müstear ve gerçek isimle Kürtçe ve Türkçe yazılar kaleme aldı. 2 yıl boyunca TV’lerde kültür ve din programları sundu.

 

Mardin Artuklu ve Mus Alparslan üniversitelerinde Kürtçe yüksek lisans yaptı. Anadolu Üniversitesi’nde ise Sosyoloji okudu. Şu ana kadar 5 Kürtçe eseri yayımlanmıştır.

 

Eserleri:

 

1-Zembîlfiroş, 2012

2-Dîwana Mela ‘Elî ‘Ilmî, 2012

3-Helbestên Azadiyê, 2014

4-Stêrkên Edebiyata Kurdî, 2014

5-Evdirehîm Rehmî Hekkarî, 2015

 

Mem Wêranî-Rudaw

(Bu roportaj 02-07-2016 tarihinde Rudaw’da yayınlammıştır.)