Roşan Lezgîn: “Kurmancî kirin kurdî, kirdî kirin zazakî!”

Tu dikarî piçek behsa taybetîyên zazakî bikî?

Çawa ku tê zanîn, kurdî ji çend diyalektên mezin pêk tê; kurmancî, zazakî, soranî, hewramî û lûrî. Yanî kurmancî jî bi tena serê xwe kurdî nîne, soranî jî her wisa. Zaravayên kurdî her yek wek zimanekî ne, taybetîyên gelek cihê nîşan didin. Lê di bingeh de, yanî di sîstema xwe de yek in, eynî wek gulîyên darekê ne, koka wan yek e. Sîstema kurdî nîv-ergatîvî ye û bi vê ve girêdayî tewangbarî ye. Ev karakterê sereke yê kurdî ye. Ji alîyê sîstemê ve bitaybetî zazakî û kurmancî motamot eynî xisûsîyetî nîşan didin, wek du felqeyên sêvekê ne. Di her du zaravayan de jî dema niha û dema bê akuzatîf, hemî demên bihurî ergatîv in, ji vê çendê wek forma sade û forma tewandî zemîr jî dibin cotik, yanî wek “ez/min”. Ji alîyê tewangbarî ve, ji alîyê nêr û mêkî û pirhejmarîya peyvan ve, ji alîyê sentaksê ve, hema bibêje ji alîyê sîstema xwe ve taybetîyên kurmancî û zazakî yek in. Ji alîyê koka peyvan ve jî, ji sedî heştê peyvên wan yek in. Lê di peyvan de deng guherîne yan jî ketine, lewre formên wan ji hev dûr ketine. Bo nimûne, koka “zerrî”ya zazakî û “dil”ê kurmancî yek e. Kurmanc dibêje “Dilê min ketiye wê keçikê.” zaza dibêje “Zerrîya min kewta a keyneke.” Bala xwe bide, ferqa di navbera wan de, tenê guherîna dengan e. Meseleya ji hev fêmkirin yan fêmnekirinê jî, ji derveyî zimanî ye. Eger her du zarava bi hev re di perwerdeyê de bêne bikaranîn, yan jî kurmanc û zaza li nav hev bijîn, di demeka kurt de ji hev fêm dikin. Bo nimûne, li Pîran û Egilê kurmanc gelek baş zazakî dizanin. Li Licê û Pasûrê îcar zaza kurmancî dizanin. Kurmancên Licê ji kurmancî baş fêm dikin lê ji zazakîya Dêrsimê fêm nakin. Xulase, ew krîtera ku dibêjin kurmanc û zaza ji hev fêm nakin, bi rewşa sosyalî ve girêdayî ye, ne ku bi cihêbûna her du diyalektan ve.