Konfederasyona Êlên Med ên Kurdistanê
Serdema Sumer û Asûran di sala 612an a berî zayînê de diqede û îcar ew pergala koledar bi dest û pêşengîya Medên ku beşekî “çîyayîyan” in û wekî yek ji pêşîyên Gelê Kurd tên zanîn, tê rûxandin. Med û Kur-tî, hem ji hêla nijadî ve, hem di warê erdnîgarîyê de û hem jî ji hêla dîrokî û çandî ve ji hev ne dûr in. Em dikarin bibêjin ku Med jî di nav Kur-tî/Ko-tîyan, an ku di nav çîyayîyên Kurdistanê de cih digrin. Bi taybetî, di nav Ko-tîyên rojhilatê Kurdistanê de… Lê dîsa, hebûna Kurdan a îroyîn û her weha hin navên êl û herêman bi xwe rê dide me ku em nirxandineke cuda pêk bînin. Herodotê ku bavê dîroknûsîyê ye, di pirtûka xwe a navdar “DÎROK” de navê şeş êlên Medan dinivîse. Navên wan êlan ev in; “Bûsî, Paretekanî, Strûxî, Arîzanî, Bûdî û Magî”. Lê divê bê gotin ku ev êlên ku Herodot navên wan tomar kirine, bi nêrîna me ne navên êlan lê navên herêmên ku ew êl tê de dijîn in. Ji lew re, îro jî gelek êl û eşîrên Kurdan bi navê herêma xwe tên pênasekirin. Mînak Silîvan-Silîvî, Botan-Botî, Hekarîya-Hekarî, Şêrwan-Şêrwî… hwd. Bûdî (bi gotina Herodot), a ku yek ji wan êlan e, hîn jî di herêma Botanê de bi navê “Botî” dijîn û ji bajarê Sêrtê heta Dihê, Cizîr, Şirnex, Hekarîyayê û derûdorê, an ku li herêma Botanê jîyana xwe didomînin. Her weha bi nivîsîna Herodot, “êla Strûxî” an ku Kurdên Stûrkî yên îro jî li derûdora herêma Şêrwanê ya Sêrtê û heta digihêje Gola Wanê jîyana xwe didomînin û navê herêma wan jî dîsa “Stûrkan” e. Her weha êla “Arîzanî” dîsa di herêma Arzananeyê ya demên antîk de, bi navê serdema navîn û bi zimanê Erebî û Ermenî “Arzan-Erzen” de, an ku di herêma Xerzanê ya îroyîn de, bi navê Kurdên “Xerzan-Xerzî-Xerzanî” hîn jî hene û dijîn (di zimanê Grîkî de dengê Xya Kurdî nîne). Xala hevpar a van her sê herêman û êlên di nav de ne ew e ku tev de zaravaya Kurmancîya Kurdî diaxêvin û her sê jî di dilê Kurdistana îroyîn de, wekî beşên gelê kurd, kevneşopîyên xwe didomînin.
 |
|
Konfederasyona Êlan a Med (B.Z. 600-an) |
Divê bê gotin ku ev her sê herêm, heta berî du sed salan, bawerîyên kevnar ên gelê Kurd ên wekî Êzidîtî û Yarsanî bi awayekî zindî di nav çanda xwe de bi xwedî dikirin lê piştî 1820an bi zordarîya Osmanî û bilindbûna radîkalîzmê li Kurdistanê, ev bawerî hêdî hêdî ji holê rabûn û vê gavê em dikarin tenê şopên wan ên piçûk li van herêmên dîrokî bibînin… Ji van navên êl û herêman em dikarin bi hêsanî bibêjin ku Med ji destpêkê ve ne tenê li rojhilatê Kurdistanê, her weha li bakur û navenda Kurdistanê jî hebûn û sê êlên bihêz û kevnar ên ku konfederasyona Medî ava kiriye, ji herêma Kur-tî-yên kevnar in, an ku ew herêma Kur-tî-yên ku berê çar pênc hezar salan di belgeyên Sumer û Asûran de dibihurin û li derûdora Tîjleyê û Gola Wanê dimînin. Ev her sê êl-herêm (Bûdî, Arîzanî û Strûxî – Botî, Xerzanî, Stûrkî), ji demên kevnar ve li derûdora kevana Tîjleyê û li newala Botanê hebûn û îro jî hene.
Hin zanyar, gelê Kurd ê îroyîn, wekî neteweyeke ji koma êlên xwedî çand û dîrokeke hevpar pêkhatî dihesibînin lê ev nêrîn hem kêm e hem jî şaş e. Ji lew re, ji bo neteweyekê di serî de zimanekî hevpar pêwîst e û her weha ev ziman bi xwe re neteweyeke hevpar jî diafirîne. Tiştê bi zanabûn tê jibîrkirin ev yek e; çand û dîrok heger bi ziman neyên stirihandin, bingeha neteweyekê nikare bê danîn.
Dîsa anegorî lêkolînên li ser zimanên kevnar ên Kurdistanê, zimanê Kurdî yê îroyîn bi hemû zaravayên xwe, delîlê herî mezin û zindî ye… Med jî beşekî vê çandê, vê dîrokê û her weha nimînendeyên vî zimanî ne… Ji lew re, paytexta wan Hegmadana – Ekbatana an ku Hemedana îroyîn bû û ev herêm, herêma Ko-tî-yên kevnar bû. Med ji wir derketin û yekîtîya xwe li gel êlên wekî xwe Arî û Proto-Kurd yên wekî Xaldî/ Ûrartû, wekî Kur-tî-yên derûdora Tîjleyê û başûr û bakurê Gola Wanê ava kir û rêxistineke gewre pêk anî. Dîsa di nav konfederasyona eşîran a Med de, Kur-tî û her weha Ko-tî bi tevahî cihê xwe girt. Armanca wan a hevpar têkoşîna li hember koledarî bû. Ev yekîtî çandeke nû û şêweyekî nûjen ê jîyanê li ser axa Kurdistanê afirandiye. Êdî pergalên koledar hatine têkbirin û jîyaneke nû, bi biserketina Nînovayê re dest pê kiriye, bi navê Newrozê an ku nûrojê, roja nû… Lê ev çanda azadî û wekhevîyê zêde dewam nekir û piştî demeke kin wekî 70-80 salî, Med bi destê xwarzîyên xwe û bi hevkarîya xayînên gelê xwe têk çûn û desthilatdarîya pergala azadî û wekhevîyê, a ku pergaleke nû li hember koledarîyê ava kiribû, têk çû û serdemeke dijwar li Kurdistanê dest pê kir. Di vê serdemê de, an ku ji sala 550yî ya berî zayînê heta serdema Îslamê dîsa navê Kurd û Kurdistanê bi formên bilêvkirinên cuda dertên pêşîya me. Îcar, kesên tomar dikin bi piranî zanyar û bûyêrnivîsên Rom û Grîk in… Me tomarîyên Herodot li jor nivîsîn. Piştî Herodot, di tomarîyên zanyar û rêwîyên Grîk û Rom de, navê Kurdan û bi taybetî navê Kurdistanê bi awayekî eşkere û bêhtir nêzîkî bilêvkirina zimanê Kurdî hatiye nivîsîn. Îcar em ê berê xwe bidin wan çavkanîyan û rêwîtîya xwe ya li ber navê Kurd û Kurdistanê bidomînin.
