Firat Cewerî: Heke jin xwe ji otosansurê rizgar bikin ew ê tiştên pir baş binivîsin..
Firat Cewerî îsal onur konuğuyê Uluslararası Ankara Öykü Günleriyê ye. Çalakîyên çîrokê par ji bo xatir û bîranîna Gabriel Garcia Marquez bûn, îsal bo Yaşar Kemal in. Li ser çîrok û hinek nîqaşan çend pirs û ji Stockholmê çend bersivên Firat Cewerî..
Li ba Kurdan nîqaşên li ser “”kurdbûn”” û “”nekurdbûn””a edebîyata Yaşar Kemal dewam dikin. Wek nivîskarekî Kurd ne li ser edebîyata Yaşar Kemal lê li ser van nîqaşan tu çi dibêjî?
Firat Cewerî: Minaqeşeya li ser nasnava edebiyata kurdî cara pêşî me berî bi bîst salan di kovara Nûdemê de dest pê kiribû. Heke niha jî ev minaqeşe berdewam be, baş e. Gava di civatekê de tiştekî ne zelal hebe, divê şarezayên wê civatê li ser zelalkirina wî tiştî xwe biwestînin û bi mijarê re serê xwe biêşînin. Mijar çi dibe bila bibe, divê minaqeşeya li ser mijarê dûrî neyartiyê be û bi zimanekî maqûl be. Bi gotineke din, ne xerabker, lê çêker be. Loma, kurdên ku li ser edebiyata Yaşar Kemal minaqeşeyê dikin, divê zanibin ku Yaşar Kemal jî nola wan kurd e, edebiyatvanekî gerdûnî ye, lê edebiyata wî bi zimanê tirkî û daxilî edebiyata tirkî ye.
Tu bûyî mêvanê rûmetê ya edebîyata cîranan. Gazinca gelek nivîskarên me ew e ku Kurd bi xwe qîmetê nadin nivîskarên xwe. Tu jî wer difikirî?
Firat Cewerî: Rast e, Uluslararası Ankara Öykü Günleri, îsal ez wek mêvanê rûmetê vexwendime çalakiya xwe ya Enqerê. Bêguman ez bi vê pir kêfxweş im û spasdarê wan im. Lê gava ên ku ev sî û pênc sal in ez bi zimanê wan dinivîsînim, min bike mêvanê rûmetê, ez ê kêfxweştir bibin. Heke ez sibe dusibe xelata Nobelê jî bigirim, wê bi qasî xelateke biçûk ya welatiyê min, min kêfxweş neke. Ji bo min eferimek welatiyên min bi deh eferiman, du çepikên wan bi dehan in.
Em bêjin pireke edebî heye û li hêlekê kurdî heye li hêlekê tirkî. Îro ro ji xwendevan û nivîskaran kî ber bi kîjan hêle diçe bêhtir?
Firat Cewerî: Ji bo xwendevanan ya herî hêsan ew e ku xeta tirkî hilbijêrin. Ji xwe heta niha piraniya nivîskaran jî xwe li wê xetê girtine. Tirkî ji bo xwendevanan zimanê perwerdê be, ji bo nivîskaran yê entelektueliyê ye. Ji bo xwendevanan xwendina tirkî ji ya kurdî hêsantir be, ji bo nivîskaran nivîsandina bi tirkî bêyî serêşî ye û riya karyer û navdariyê kurttir dike.
Lê mijûlbûna bi kurdî re helwestek bû îro jî helwestek e. Kurdî tenê bi sloganan rizgar nabe. Tenê bi sloganan edebîyata kurdî jî xwe nagihîne pîvana edebîyata cîhanî. Ji bo rizgariya kurdî navneteweyîkirina edebiyata kurdî hem gotin, hem kirin, hem jî xwestin lazim.
Heke îro mijûlbûna bi ziman û edebiyata kurdî re mîna govenedekê be, ez dikarim pir bi hêsanî bibêjim ku xwendevan û nivîskarên zimanê kurdî, li ber muzîkeke ne xweş, dîlaneke pir xweş li dar dixin.
Tê gotin ku ji ber ku êdî wext nola berê tine wê hem xwendevan hem jî nivîskar berê xwe bidin çîrokê. Ew rastiyek e yan li çîrok û çîroknûsan heqaretek e?
Firat Cewerî: Ez bi xwe berevajiya wê difikirim. Ez dibêjim, her ku biçe wê cih li çîrokê tengtir bibe. Îro roman di pêşiya çîrokê de dimeşe û wê wisa jî dewam bike. Gava ez vê dibêjim, ne ku ez hunera çîrokê ji ya romanê biçûktir dibînim. Çîrok şaxekî edebiyatê ye ku dîroka wê berî ya romanê ye û dibe ku jê re konsentrasiyoneke kûrtir lazim be.
Heke mîna berê wext tune be jî, jiyana me ji ya berê rengîntir bûye. Em her roj bi tiştên nûtir re rûbirû dibin û dikevin nav celebên jiyanê de xwe wenda dikin û paşê li xwe digerin. Jiyan li me dibe labîrentek. Bi kurtî, tiştên ku em îro dibînin, dijîn û xeyal dikin ji ên berê bêtir in. Ev tişt di çîrokê de hilnayên, ev alav bêtir li romanê tê û loma, bi texmîna min, pêşeroj ya romanê ye.
Gava tu çîrokên me didî ber çîrokên cîranan û cîhanê kêmasî û qûsirên çîrokên me li gor te çi ne?
Firat Cewerî: Îro di çîroka kurdî de nimûneyên pir baş hene û bêguman ên xerab jî hene. Lê ez dikarim bejim ku çîroka kurdî xwe nû dike û ber bi kemilandineke tekûz ve diçe. Gava ez hin çîrokan, bi taybetî jî, ji çîroknivîsên jin dixwînim, ez tê de pêrgî nimûneyên pir spehî têm. Heke jin xwe ji otosansurê rizgar bikin, ew ê tiştên pir baş binivîsin û belkî bibin temsîlkarên çîroka me ya îroyîn jî.
Hinek xwendekarên zanîngehan kovara çîrokan derdixînin, Jehr. Wek edîtorekî ku deh salan Nûdem derxistîye tu çi şîretê li çîrokên van xortikan û kovara wan dikî?
Firat Cewerî: Digel ku min hê ev kovar nedîtibe jî, dîsa ez van canik û camêran ji dil pîroz dikim. Ew bi derxistina kovareke xwerû bi kurdî karekî pir baş dikin. Lê herçiqas bi kurdî be jî, divê pîvana me edebiyata gerdûnî be. Divê em di aliyê estetîka çapê û naveroka berhemên edebî de hertim edebiyata cîhanê ya herî bilind ji xwe re nimûne bigirin û nîşanê ji herî bilind bigirin.
Zehmetiyên derxistina weşanekê hene, ji xwe heke ew weşan bi kurdî be, zehmetî bêhejmar in. Loma, divê mirov zû teslîm nebe û dûrbîn be. Divê mirov ne li gor fikrên nivîskarên ên siyasî tevbigere, lê berhemên wan ên edebî bingeh bigire. Divê mirov pişta xwe bispêre paşerojê û berê mirov li pêşerojê be.
—–
Omer Faruk Baran – www.perxudres.blogspot.com.tr
—-
فرات جەوەری: ھەکە ژن خوە ژ ئۆتۆسانسورێ رزگار بکن ئەوێ تشتێن پر باش بنڤیسن..
فرات جەوەری ئیسال ئۆنور کۆنوğئویێ ئولوسلاراراسı ئانکارا Öیکü گüنلەریێیە. چالاکییێن چیرۆکێ پار ژ بۆ خاتر و بیرانینا گابرەل گارجا مارقوەز بوون، ئیسال بۆ یاشار کەمالن. ل سەر چیرۆک و ھنەک نیقاشان چەند پرس و ژ ستۆجکھۆلمێ چەند بەرسڤێن فرات جەوەری..
ل با کوردان نیقاشێن ل سەر ععکوردبوونعع و ععنەکوردبوونععا ئەدەبییاتا یاشار کەمال دەوام دکن. وەک نڤیسکارەکی کورد نە ل سەر ئەدەبییاتا یاشار کەمال لێ ل سەر ڤان نیقاشان تو چ دبێژی؟
فرات جەوەری: مناقەشەیا ل سەر ناسناڤا ئەدەبیاتا کوردی جارا پێشی مە بەری ب بیست سالان د کۆڤارا نوودەمێ دە دەست پێ کربوو. ھەکە نھا ژی ئەڤ مناقەشە بەردەوام بە، باشە. گاڤا د جڤاتەکێ دە تشتەکی نە زەلال ھەبە، دڤێ شارەزایێن وێ جڤاتێ ل سەر زەلالکرنا وی تشتی خوە بوەستینن و ب مژارێ رە سەرێ خوە بێشینن. مژار چ دبە بلا ببە، دڤێ مناقەشەیا ل سەر مژارێ دووری نەیارتیێ بە و ب زمانەکی ماقوول بە. ب گۆتنەکە دن، نە خەرابکەر، لێ چێکەر بە. لۆما، کوردێن کو ل سەر ئەدەبیاتا یاشار کەمال مناقەشەیێ دکن، دڤێ زانبن کو یاشار کەمال ژی نۆلا وان کوردە، ئەدەبیاتڤانەکی گەردوونییە، لێ ئەدەبیاتا وی ب زمانێ ترکی و داخلی ئەدەبیاتا ترکییە.
تو بوویی مێڤانێ روومەتێیا ئەدەبییاتا جیرانان. گازنجا گەلەک نڤیسکارێن مە ئەوە کو کورد ب خوە قیمەتێ نادن نڤیسکارێن خوە. تو ژی وەر دفکری؟
فرات جەوەری: راستە، ئولوسلاراراسı ئانکارا Öیکü گüنلەر، ئیسال ئەز وەک مێڤانێ روومەتێ ڤەخوەندمە چالاکیا خوەیا ئەنقەرێ. بێگومان ئەز ب ڤێ پر کێفخوەشم و سپاسدارێ وانم. لێ گاڤاێن کو ئەڤ سی و پێنج سالن ئەز ب زمانێ وان دنڤیسینم، من بکە مێڤانێ روومەتێ، ئەزێ کێفخوەشتر ببن. ھەکە ئەز سبە دوسبە خەلاتا نۆبەلێ ژی بگرم، وێ ب قاسی خەلاتەکە بچووکیا وەلاتیێ من، من کێفخوەش نەکە. ژ بۆ من ئەفەرمەک وەلاتیێن من ب دەھ ئەفەرمان، دو چەپکێن وان ب دەھانن.
ئەم بێژن پرەکە ئەدەبی ھەیە و ل ھێلەکێ کوردی ھەیە ل ھێلەکێ ترکی. ئیرۆ رۆ ژ خوەندەڤان و نڤیسکاران کی بەر ب کیژان ھێلە دچە بێھتر؟
فرات جەوەری: ژ بۆ خوەندەڤانانیا ھەری ھێسان ئەوە کو خەتا ترکی ھلبژێرن. ژ خوە ھەتا نھا پرانیا نڤیسکاران ژی خوە ل وێ خەتێ گرتنە. ترکی ژ بۆ خوەندەڤانان زمانێ پەروەردێ بە، ژ بۆ نڤیسکارانیێ ئەنتەلەکتوەلیێیە. ژ بۆ خوەندەڤانان خوەندنا ترکی ژیا کوردی ھێسانتر بە، ژ بۆ نڤیسکاران نڤیساندنا ب ترکی بێیی سەرێشییە و ریا کاریەر و ناڤداریێ کورتتر دکە.
لێ مژوولبوونا ب کوردی رە ھەلوەستەک بوو ئیرۆ ژی ھەلوەستەکە. کوردی تەنێ ب سلۆگانان رزگار نابە. تەنێ ب سلۆگانان ئەدەبییاتا کوردی ژی خوە ناگھینە پیڤانا ئەدەبییاتا جیھانی. ژ بۆ رزگاریا کوردی ناڤنەتەوەییکرنا ئەدەبیاتا کوردی ھەم گۆتن، ھەم کرن، ھەم ژی خوەستن لازم.
ھەکە ئیرۆ مژوولبوونا ب زمان و ئەدەبیاتا کوردی رە مینا گۆڤەنەدەکێ بە، ئەز دکارم پر ب ھێسانی ببێژم کو خوەندەڤان و نڤیسکارێن زمانێ کوردی، ل بەر موزیکەکە نە خوەش، دیلانەکە پر خوەش ل دار دخن.
تێ گۆتن کو ژ بەر کو ئێدی وەخت نۆلا بەرێ تنە وێ ھەم خوەندەڤان ھەم ژی نڤیسکار بەرێ خوە بدن چیرۆکێ. ئەو راستیەکە یان ل چیرۆک و چیرۆکنووسان ھەقارەتەکە؟
فرات جەوەری: ئەز ب خوە بەرەڤاژیا وێ دفکرم. ئەز دبێژم، ھەر کو بچە وێ جھ ل چیرۆکێ تەنگتر ببە. ئیرۆ رۆمان د پێشیا چیرۆکێ دە دمەشە و وێ وسا ژی دەوام بکە. گاڤا ئەز ڤێ دبێژم، نە کو ئەز ھونەرا چیرۆکێ ژیا رۆمانێ بچووکتر دبینم. چیرۆک شاخەکی ئەدەبیاتێیە کو دیرۆکا وێ بەرییا رۆمانێیە و دبە کو ژێ رە کۆنسەنتراسیۆنەکە کوورتر لازم بە.
ھەکە مینا بەرێ وەخت تونە بە ژی، ژیانا مە ژیا بەرێ رەنگینتر بوویە. ئەم ھەر رۆژ ب تشتێن نووتر رە رووبروو دبن و دکەڤن ناڤ جەلەبێن ژیانێ دە خوە وەندا دکن و پاشێ ل خوە دگەرن. ژیان ل مە دبە لابیرەنتەک. ب کورتی، تشتێن کو ئەم ئیرۆ دبینن، دژین و خەیال دکن ژێن بەرێ بێترن. ئەڤ تشت د چیرۆکێ دە ھلنایێن، ئەڤ ئالاڤ بێتر ل رۆمانێ تێ و لۆما، ب تەخمینا من، پێشەرۆژیا رۆمانێیە.
گاڤا تو چیرۆکێن مە ددی بەر چیرۆکێن جیرانان و جیھانێ کێماسی و قووسرێن چیرۆکێن مە ل گۆر تە چ نە؟
فرات جەوەری: ئیرۆ د چیرۆکا کوردی دە نموونەیێن پر باش ھەنە و بێگومانێن خەراب ژی ھەنە. لێ ئەز دکارم بەژم کو چیرۆکا کوردی خوە نوو دکە و بەر ب کەملاندنەکە تەکووز ڤە دچە. گاڤا ئەز ھن چیرۆکان، ب تایبەتی ژی، ژ چیرۆکنڤیسێن ژن دخوینم، ئەز تێ دە پێرگی نموونەیێن پر سپەھی تێم. ھەکە ژن خوە ژ ئۆتۆسانسورێ رزگار بکن، ئەوێ تشتێن پر باش بنڤیسن و بەلکی ببن تەمسیلکارێن چیرۆکا مەیا ئیرۆیین ژی.
ھنەک خوەندەکارێن زانینگەھان کۆڤارا چیرۆکان دەردخینن، ژەھر. وەک ئەدیتۆرەکی کو دەھ سالان نوودەم دەرخستییە تو چ شیرەتێ ل چیرۆکێن ڤان خۆرتکان و کۆڤارا وان دکی؟
فرات جەوەری: دگەل کو من ھێ ئەڤ کۆڤار نەدیتبە ژی، دیسا ئەز ڤان جانک و جامێران ژ دل پیرۆز دکم. ئەو ب دەرخستنا کۆڤارەکە خوەروو ب کوردی کارەکی پر باش دکن. لێ ھەرچقاس ب کوردی بە ژی، دڤێ پیڤانا مە ئەدەبیاتا گەردوونی بە. دڤێ ئەم د ئالیێ ئەستەتیکا چاپێ و ناڤەرۆکا بەرھەمێن ئەدەبی دە ھەرتم ئەدەبیاتا جیھانێیا ھەری بلند ژ خوە رە نموونە بگرن و نیشانێ ژ ھەری بلند بگرن.
زەھمەتیێن دەرخستنا وەشانەکێ ھەنە، ژ خوە ھەکە ئەو وەشان ب کوردی بە، زەھمەتی بێھەژمارن. لۆما، دڤێ مرۆڤ زوو تەسلیم نەبە و دووربین بە. دڤێ مرۆڤ نە ل گۆر فکرێن نڤیسکارێنێن سیاسی تەڤبگەرە، لێ بەرھەمێن وانێن ئەدەبی بنگەھ بگرە. دڤێ مرۆڤ پشتا خوە بسپێرە پاشەرۆژێ و بەرێ مرۆڤ ل پێشەرۆژێ بە.
