Naveroka Pirtûka “Gotarên Zimannasîyê”

Ji weşanxaneya nûbiharê bi edîtoriya akademîsyenên bi navê Kenan Subaşı û Resul Geyik pirtûkek bi navê “GOTARÊN ZIMANNASIYÊ” hate weşandin.

Di vê xebatê de di çarçoveya dersên zimannasiyê ya bernameya doktorayê de pêşkêşî, nîqaş û nirxandinên komeke xwendekarên doktoraya zimanê Kurdî cih digrin.

Her Xwendekaerkî, li gor xwendin û çavkaniyên li ber destê xwe, di vî warî de mijarên cûrbicûr hilbijartine û li ser xebitîne.

Pirtûk li ser çar beşan amade bûye: Mijarên sereke yên zimannasiyê wek dengnasî, teşenasî, hevoksazî û watesazî.

AGAHÎYÊN KITÊBÊ

• Navê kitêbê: Gotarên Zimannasiyê
  
• Weşanxane: Nûbihar
  
• Rûpel: 312
  
• Cûre: Ziman
  
• Ziman: Kurdiya Kurmancî
  
• Ebat: 13,5 x 21
  
• Berg: Karton
  
• ISBN: 978-605-5053-34-5
  
• Çapa yekem: 2018

Di nava kitêbê de mijaran wisa cihê xwe girtine:

BEŞA YEKEM

DENGSAZÎ Û FONOLOJÎ-19
1. DENGSAZÎ – 19
1. 1. Rola Ziman – 19
1.2. Dengsazî (Phonetics) Weku Pênase – 21
1.3. Şîkirina Dengsaziyê – 22
1.3.1. Erkdariya Dengî – 23
1.3.2. Bêerkiya Dengî – 23
1.4. Taybetmendiyên Giştî yên Dengên Zimanî – 24
1.5. Beşên Dengsaziyê – 28
2. FONOLOJÎ/FONEMSAZÎ – 29
2.1. Dengsazî û Fonemsazî (Phonetics vs. Phonology) – 29
2.2. Modelên Fonolojiyê (Models of Phonology) – 33
2.3. Deng û Fonem û Tîp – 33
2. 4. Deng (Sound-Phone-Fon) – 35
2.5. Şêwedeng (Allophone) – 35
2.6. Pênaseya Fonemê – 36
2.7. Şêwegirafîm – 37
2.8. Fonem û Rênivîs – 38

TEŞENASÎ (MORPHOLOGY) – 43
1. PEYV Û YEKETEŞE (MORPHEME) – 43
1.1.Yeketeşeyên Peyvî (Lexical) û Rêzimanî (Grammatical) – 44
1.2. Yeketeşeyên Serbest (Free Morphemes) û Bestî
(Bound Morphemes) – 44
1.3. Reh (Root), Yeketeşeyên Peyvsaz
(Derivational) û Peyvkêşanê (inflectional) – 44
1.4. Yeketeşe, Teşe (Morph) û Yeketeşeyok (Allomorph) – 45
2.TEŞENASIYA PEYVKÊŞANÊ YA KURDÎ – 46
3. TEŞENASIYA PEYVSAZIYÊ YA KURDÎ – 47
4. HEVEDUDANÎKIRIN (COMPOUNDING) – 49
5. AVANIYA HUNDURÎ (INTERNAL STRUCTURE)
YA PEYVÊN KOMPLEKS – 50
6. ÇAVKANIYÊN DIN ÊN PEYVAN – 51
7. SENIFANDINA PEYVAN LI GORÎ TEŞENASIYA WAN – 52

TEORIYA SENTAKSÊ Û SENTAKSA KURMANCIYÊ – 55
1.TEORIYA SENTAKSÊ – 55
1.1. Zimannasiya Binyadger – 56
1.2. Teoriya Hilberînî-Veguherînî – 57
2.SENTAKSA KURMANCIYÊ – 59
2.1.Ravek – 60
2.1.1.Ravekên Navdêran – 60
2.1.2.Raveka Rengdêran – 61
2.1.3.Raveka Cînavan – 62
2.1.4. Raveka Hokeran – 63
2.1.5.Ravekên Têkel – 64
2.2.Hêmanên Hevokê – 64
2.2.1.Biker – 64
2.2.2.Pêveber – 64
2.2.3.Bireser – 65
2.2.4.Têrker – 65
2.3. Cureyên Hevokê – 66
2.3.1. Ji Aliyê Wateyê ve Hevok – 66
2.3.1.1. Hevokên Erênî – 66
2.3.1.2. Hevokên Neyînî – 66
2.3.1.3. Hevokên Pirsiyariyê – 66
2.3.1.4. Hevokên Xwestekî – 67
2.3.1.5. Hevokên Fermanî – 67
2.3.1.6. Hevokên Baneşanî – 67
2.3.2. Ji aliyê Cureya Pêveberê ve Hevok – 67
2.3.2.1. Hevokên Lêkerî – 67
2.3.2.2. Hevokên Navdêrî – 67
2.3.3. Ji aliyê Avasaziyê ve Hevok – 68
2.3.3.1. Hevokên Xwerû – 68
2.3.3.2. Hevokên Hevedudanî – 68
2.3.3.3.Hevokên Rêzîn – 69
2.3.4.Ji aliyê Cihê Pêveberê ve Hevok – 70
2.3.4.1. Hevokên Birist – 70
2.3.4.2. Hevokên Bêrist – 71
2.3.4.3.Hevokên Netemambûyî – 71
ENCAM – 72

DESTPÊKA WATESAZIYA (SEMANTÎKS) KURMANCIYÊ – 75
1.TÊKILIYA WATESAZÎ Û ZIMANÊ KURMANCÎ
DI REWŞÊN CURBICUR DE – 77
1.1. Bikaranîna Çîrokan – 77
1.2.Bikaranîna Helbestan – 77
1.3. Mînaka Zimanê Akademîk – 78
1.4. Peyv û Hevokên Hemwate – 78
1.5.Hebûna Kontekstê – 80
2.REWŞA BANDORA HEVOK Û ÎFADEYA KURMANCÎ – 81
2.1 Ava sar / ava qerisî / ava cemidî – 81
2.2. Bikaranîna Daçekan – 81
2.3. Peyvên Hestiyariyê – 82
2.4. Peyvên bi Agahiyên Veşartî – 82
2.5. Peyvên Nîşandayîna Yek Referansî – 82
2.6. Hevokên Duwateyî – 83
2.7. Cudahiya Hizirkirina Kesan – 83
2.8. Watedarnebûna Hevokê – 83
2.10.Hilbijartina Peyvên Hemwate – 84

FONETÎK Û MORFOLOJIYA KIRMANCKÎ RÊ GÎRÎZGAH – 87
1. FONETÎK, BEŞÊ CI Û MIJARÊ CI – 87
1.1. Fonolojiyo Akustîk – 88
1.2. Fonolojiyo Fîzyolojîk – 88
1.3. Fonolojiyê Vatişî – 88
1.3.1. Herfê Venginî – 90
1.3.2. Herfê Bêvengî – 92
1.3.3. Hece – 93
1.4. Vuriyayîşê Venganê Ziwanî û Fonetîko Averkewte – 94
1.5. Fonetîkê Goşdaritişî – 97
1.6. Fonetîko Wezîfeyî – 98

2. MORFOLOJÎ – 101
2.1. Babetê Çekuyan – 102
2.1.1. Name – 103
2.1.2. Zemîr – 109
2.1.3. Sifet – 110
2.1.4. Bestoxî – 112
2.1.5. Edatî – 112
2.1.6. Zerfî – 113
2.1.7. Înterjeksiyonî – 114

BEŞA DUYEM

SOSYOLÎNGUÎSTÎK Û JOUSHA A. FISHMAN – 119
1. TÊGEHÊN SEREKE YÊN SOSYOLÎNGÛÎSTÎKÊ – 120
1.1. Zimanên Çêkirî – 120
1.2. Duzimanî (Bilingualism) – 120
1.3. Zimanên Mirî (Dead Language) – 121
1.4. Axaftina Du Zimanan (Diglossia) – 121
1.5. Liv û Libatên Ziman (Attitude) – 121
1.6. Bidestxistina Ziman (Language Acquisition) – 122
1.7. Guherînên Ziman (Language Change) – 122
1.8. Kontakta Zimanî (Language Contact) – 123
1.9. Mirina Ziman (Language Death) – 123
1.10. Plansaziya Ziman (Language Planning) – 124
1.11. Guhestina Ziman (Language Shift) – 124
1.12. Zimanê Hevpar (Lingua Franca) – 124
1.13. Zimanê Dayîkê (Mother Tongue) – 124
1.14. Zimanê Kêmar (Minority Language) – 125
1.15. Zimanê Fermî (Offical Language) – 125
1.16. Zimanê Standart (Standard Language) – 126
1.17. Behremendiya Ziman (Language Competence) – 126
1.18. Bernameya Submersion (Submersion Program) – 126
1.19. Bernameya Îmmerson (Immersion Program) – 127
2. BERHEMÊN FISHMAN – 127
2.1. The Handbook of Language and EthnIc Identity
(Pirtûka Berdest a Ziman û Nasnameya Etnîk) – 127
2.2. Do not Leave Your Language Alone
(Zimanê Xwe Tenê Nehêlin) – 129
2.3. Reversing Language Shift
(Vegerîna Guhestina Ziman) – 131
2.4. Can Threatened Languages Be Saved? (Zimanên
ku di bin Xetereyan de ne Dikarin Bên Xelaskirin?) – 133

BIDESTXISTINA ZIMANÊ YEKEM – 137
DESTPÊK – 137
1.DÎROKA XEBATÊN LI SER ZIMANÊ YEKEM – 139
1.1. Serdema Rojnivîskên Malbatan (Parental Diaries)
(1876-1926) – 139
1.2. Serdema Xebatên Mînakên Pirhejmar
(Large Sample Studies ) (1926-1957) – 139
1.3.Serdema Mînakên Stûnî yên Zimanî (Longitudinal Language Sampling) (Ji sala 1957an heta roja me) – 141
2. PÊNGAVÊN GEŞEDANA ZIMANÊ ZAROKAN – 142
2.1. Geşedena Berî Zimanî (Prelinguistic Development)
[ji zayînê heta dawiya 1 saliyê] – 144
2.2. Bilêvkirina Yek-Peyvan (Single-Word Utterances)
[ji derdorê sala yekem heta 18 mehiyê] – 145
2.3. Hevokên kurt ên ‘ewil (the first word combinations)
– ji derdora 18 mehiyê heta 2 saliyê – 145
2.4. Hevokên Hêsan û yên Dirêj
(Simple and Complex Sentences) [di 3 saliyê de] – 146
3. ALIYÊN ZIMANÎ Û ÇANDÎ YÊN BIDESTXISTINA
ZIMANÎ – 147
4. TEORIYÊN DERBARÊ BIDESTXISTINA ZIMANÊ
YEKEM DE – 148

BIDESTXISTINA ZIMANÊ DUYEM – 153
1. HÎNBÛNA ZIMANÊ DUYEM – 155
1.1. Perspektîfên Reftarparêzan (Behaviourist)
di Bidestxistina Zimanê Duyem de – 156
1.2. Perspektîfa Fitrîbûnê (innatist) di Bidestxistina
Zimanê Duyem de – 157
1.2.1.Pênc Hîpotezên Krashen – 157
1.3. Perspektîfa Hevbandoriyê (Interactionist) – 159
2. RÊBAZA HÎNKIRINA ZIMÊN – 159
2.1. Baldarî – 159
3. PÊVAJOYÊN ZIMANÊ DUYEM – 160
3.1. Pêvajoya Pêşafirandinê (Preproduction Period) – 160
3.2. Pêvajoya Destpêka Zû (The Early) – 160
3.3. Pêvajoya Destpêkirina Axaftinê
(The Speech Emergence) – 161
3.4. Pêvajoya Herikbariyê (Fluency Stage) – 161
4. TAYBETMENDIYA XWENDEKARAN – 161
4.1. Şertên Hînbûnê – 162

GUHERTOYA DEVOK Û ZARAVAYAN – 167
1. ZIMAN Û DIYALEKT Û ZIMANÊ STANDARD – 168
2. BIRÊKÛPÊKBÛNA DIYALEKTAN – 170
3. GELO BIKIRÊN STANDARDÊ ÇIMA ZÊDE NE? – 170
4. AXAFTINA BI DIYALEKTA STANDARD Û NESTANDARD – 171
5. GUHERTOYA SIRUŞTÎ – 172
6. ASTÊN GUHERTOYA DIYALEKTAN – 173
7. TAYBETMENDIYÊN HEVPAR DI NAVBERA
DIYALEKTAN DE – 175
8. CUREYÊN GUHERTOYA DIYALEKTAN – 176
9. ŞÊWAZA AXAFTINÊ Û DIYALEKT – 177
10. JIHOLÊRABÛNA GUHERTOYA DIYALEKTAN – 177

BEŞA SÊYEM

DÎAKRONÎ Û SÎNKRONÎ DI ZIMANNASIYA
SAUSSURE DE – 183
1. GIRÎNGIYA SAUSSURE – 183
2. XEBATÊN BERIYA SAUSSURE – 184
3. DÎAKRONÎ, SÎNKRONÎ ÇI YE? – 185
4. SAUSSURE ÇIMA DABEŞKIRINEKE WISA KIR? – 186

PEYVNASÎ (LEXICOLOGY) – 189
1. PEYV (LEXICAL ITEM/LEXEM) – 190
1.1. Peyvên Xwerû û Resen – 190
1.2. Peyvên Biyanî û Jêgir – 192
1.3. Têgîn (Term) – 193
1.4. Biwêj (Phrase) – 194
2. FREKANSA PEYVAN (FREQUENCY) – 194
3. MIRINA PEYVAN (WORD DEATH) – 198

FERHENGNÛSÎ (LEXICOGRAPHY) – 201
1. FERHENGNÛSÎ Û RABIRDÛYA WÊ – 201
2. DABEŞBÛNA FERHENGAN Û CUREYÊN WAN – 203
2.1. Ferhengên Yekzimanî (Monolingual Dictionaries) – 204
2.2. Ferhengên Duzimanî û Pirzimanî
(Bilingual Dictionaries) – 205
2.3. Ferhengên Alfabetîk (Alphabetical Order’s
Distionary) – 206
2.4. Ferhengên Manzûm – 207
2.5. Ferhengên Têgehî an jî Tematîk
(Onomasiological or Thematic Dictionaries) – 207
2.6. Ferhengên Ansîklopedîk (Encyclopedic Dictionaries) – 209
2.7. Ferhengên Zaravayî an Devokî
(Dialectological Dictionaries) – 209
2.8. Ferhengên Etîmolojîk (Etymological Dictionaries) – 209
2.9. Ferhengên Mêjûyî-Serdemî (Diachronic Dictionaries) – 210
2.10. Ferhengên Termînolojîk (Terminological Dictionaries) – 210
2.11. Ferhengên Biwêjan û Gotinên Pêşiyan
(idioms and Proverbs Dictionaries) – 212
2.12. Ferhengên Argo (Slang Dictionaries) – 213
2.13. Ferhengên Rastnivîsê (Ortography Dictionaries) – 213
2.14. Ferhengên Wênedar (Illustrated Dictionaries) – 214
2.15. Ferhengên Nivîsaran (Author’s Dictionaries) – 215
2.16. Ferhengên Peyvên Hemwate an Dijwate
(Homonym or Synonym Dictionaries) – 215
2.17. Ferhengên Peyvên Biyanî
(Loan Words Dictionaries) – 215
2.18. Rêberên Axaftinê (Conservation Guides) – 216
2.19. Ferhengok (Glossary/Small Dictionary)
û Qertên Ziman – 217
2.20. Ferhengên Navan (Names Dictionary) – 218

FERHENG Û FERHENGNASIYE – 221
1. AMAC Û QAYDEYÊ FERHENGASIYE – 222
2. TARÎXÊ FERHENGNASIYA KURDKÎ – 225
3. BABETÊ FERHENGAN – 227
4. KIRMANCKÎ DE FERHENGÎ – 228

NAVNASÎ (ONOMASTIQUES,
ONOMASTIC SCIENCE) – 237
1. NAVNASÎ – 237
2. BINBEŞÊN NAVNASIYÊ – 240

WERGERNASÎ Û WERGER DI KURDÎ DE – 243
1. WERGER ÇI YE? – 244
2. KURTENÊRÎNEK LI SER DÎROKA WERGERÊ
DI KURDÎ DE – 246
3. JI BO KURDÎ WERGER ÇI YE? – 249
4. VÊ GAVÊ REWŞA WERGERÊ DI KURDÎ DE, ÇEND PIRSGIRÊK Û PÊŞNIYAZ – 251

BEŞA ÇAREM

ANALÎZA KRÎTÎKÎ YA GOTARÊ – 257
Guherîna AKGê – 258
Pêşdaçûyînên Zêdetir di AKGê de – 259
Fetlên di AKGê de – 260
Wodak [Gotara Zimannasiya Civakî (Discourse Sosiolinguistics)] – 263
Fairclough – 265
Îskeletên Fairclough ji bo Analîza Bûyereke Komînîkatîf – 266
Navmetnî û Analîza Navmetnî – 268
Hizrên Zêdetir ji bo Analîza Gotara Medyayê – 270
Prensîbên AKGê – 275

NOAM CHOMSKY (1928-) – 279
KURTE & ABSTRACT – 291