Dr Sadiq Ferhadî Ki Ye?
Dr Sadiq Ferhadî di sala 1350an de li bajarê Şîrvanê ser bi parêzgeha Bakurê Xorasanê ji dayîk bûye.
Hin destketên cenabê Ferhadî:
– Pijîşkê bispor yê nexwaşiyên hundir
– Helbestvan û lêkolînerê ziman û wêjeya kurmancî
– Wergêrê pirtûkên pijişkî û nivîskarê nivîsaran li ser mijara pijişkî li kovarên ISI’yê
– Berhevkarê nivîsarên cûr bi cûr li ser ziman û wêjeya kurmancî ya Xorasanê
– Helbestvanê kurmancî bi forma Qezel, Mesnevî, Sêxiştî, û bi taybet Dubêytî.
Helbesta 1
Şivan im ez li hêrî hemberê te
Diçêrînim xiyalan li çerê te
Gerê rawim xewê gerya li çavan
Mexel kim satê li ber sî serê te
Helbesta 2
Zivistan bû, royek hatî ser avê
Du çavên te temûzîtir ji tavê
Mi şê’rek sa te li berfê nivîsî
Te ku lê ifkirî hate ber avê
Helbesta 3
Xeyalên xam dilê min patin îşev
Hilanîm birme dinyayek din îşev
Mi got gaşe li xewnê te biwînim
Heray ku xew jî nê cavê min îşev
Helbesta 4
Hewa rind e, tu rind î, halê min rind
Şev û ro rind û hîv û salê min rind
Tema min tunne bû va rozigara
Bihemlîne min û eqbalê min rind
Helbesta 5
Bixapînim dilê xwa bi çi manê?
Çima nê ew, çima nê ew, çima nê?
Nizane ew meger dil tengi teng e?
Çimanê min dixapîne, çimanê?
Helbesta 6
Biken min ra! biken lê sêva Oxazê!
Biken! Arê qezel li canê kaxazê!
Biken! Kennê te şîrîn e, nizanî tu
Çiqes rind î û ez mest im çi endazê
Helbesta 7
Ji xwa ta xwa timêşe ez li rê me
Ji xwa hay terrime dîsanê tême
Xwedê ya xelkê sergizdan kirim ya
Mi xwa venda kir û umrek wi pê me?
Helbesta 8
Dutar û bexşî mest û çeppe taw mest
Ser û çavên te mest û mest dil û dest
Demek mest bûm nizanim çerre bû ku
Ji çavên te ketim piştê min işkest
Helbesta 9
Tu jî mîna mi gaşe çavlirê wî
Serê rê nagirim, tişt nake, rêwî
Here! Wi dû te ra ez nagirîme
Dirêjînim pîyalêk av ku bêwî
Helbesta 10
Şevê li xewnê û ro li xiyalê
Xweş im ez wi xiyala te hevalê
Xiyala te wi min ra ye timêşe
Hema îşev dixwazim bejn û balê
Helbesta 11
Şemalek tê û min ber ve te tîne
Tê ku destê dilan wi hevdu gîne
Ezê ber ve te têm pêxasi pêxas
Biwîn solê mi da rîgek tunîne
Helbesta 12
Li sîmên berqê rûnişt zirbe sarek
Ji saran çar qedem wêda çinarek
Ji vî rûsariya wi dest xwe da ma
Xwe da şewtî û dil bijyaye arek
Helbesta 13
Çima hatî? Çima dîsa te ha kir?
Çima va kone xermana li ba kir?
Çima ez dîn kirim berdame çollê?
Çi karû va te wi xermanê xwa kir?
Helbesta 14
Şevêçû li şevek ella mezarî
Xwedê jî gurmijî ,hînganê barî
Me deng û hêstirê xwe tev li hev kir
Û bangî kir birîna kûr û karî
Helbesta 15
Selamê min li Şêrkoyê kelatî
Xerîbê li wêlêt bê hemwelatî
Selamê min selamek bê tema ye
Dêhatî me dêhatî me dêhatî
Helbesta 16
Li çollê bê xwedê ez jî xerîb im
Li kûçên (Bêkes)î gaşe te dî bim
Qezel ji her du çavên min dibarî
Te got qulmek birêj şayed ku tî bim
Helbesta 17
Werin ku taliyan talan kirim ez
Werîn talê ku pê xwa dagirim ez
Şev îşev dîsa li çavê mi nare
Hezar car zinde bûm disa mirim ez
Helbesta 18
Xwedê zane ji xwa jî westiya me
Ji manê westiya, ji çûnê mame
Sibê ta şev xiyalên xam dipêjim
Şevê jî ta sibê heyran û pa me
Helbesta 19
Tu hîva asimîn, ez li zemînê
Ji herdê destê min nagê evînê
Tu jî wi ser mi da xar nawî emma
Dilê min îşix e li hîverwînê
Helbesta 20
Xiyalê te li dar e natê tewnê
Tu şîrîn î li çavan natê xewnê
Dixwazî yê dilan dil da bimîne
Guçê dil da veşêr mîna li kewnê
Helbesta 21
Tu rakev rinda min, ez pa dimînim
Perestar im, birînan va dimînim
Tu rakev bexta min, malava, xew xweş
Mepirs sa çi li vî dinya dimînim
Helbesta 22
Tu rakev rinda min, xew rind e sa te
Siweynda ku dixwazim bêwme ba te
Dixwazim sorgula xwa şa biwînim
Tu rakev rinda min, xew rind e sa te
Helbesta 23
Şemalê serkêşi sari berêvar
Xewer anî ji bêdadê şevê sar
Xerîb dengek dibîzim ji derek dûr
Ne xanî ma ne ocax û ne jî ar
Helbesta 24
Hewayî me hema işkesti bal im
Ezê ji derdeke zalim dinalim
Xerîb dengek dibîzim ku dixwîne
Eman ji derdê zalim, derdê zalim
Helbesta 25
Şevêçû ta siwê barîm wi dû te
Şev îşev sar û çîksa, zexnewût e
Li ber çavên şevê sê kes dilerzin
Dil û pişt û qerey min va ku rût e
Helbesta 26
Qe va ku şair im yani tenê me
Were vaje werîn, ez çav li rê me
Were wi navê işq, wi navê avê
E jî ta her derê ber ve te tême
Helbesta 27
Eger şîrîn î ez tal im, bibaxşîn
Eger ber ve te nakalim, bibaxşîn
Eger goştê te rijiya û ti xallî
Ji min narêje, dîfal im, bibaxşîn
Helbesta 28
Li çavan haweke hişk bûne hêstir
Dubêytî jî ji dil ra nabe pirtir
Li dil rûnanine hengên dutarê
Wi dû vî şairê dîn kê nifir kir
Helbesta 29
Tu helbesta ji tay dil da dibêjim
Evîna ku ji çavan da dirrêjim
Tu hatî patinê li nav du aran
Xwedê carê, e(z) jî carê dipêjim
Helbesta 30
Hewa barî, dilê herdê nerim kir
Ro yê jî herd li asmîn piştgerim kir
Zemînê şallê hêşin da serê xwa
Guman kim tazi ji asmîn şerim kir
Helbesta 31
Qezel yani eger carê biwînim
Derek dûr narime ku vaje bînim
Tu helbestan li çavên min dixwînî
Û giştan ezber î pêş ez bixwînim
Helbesta 32
Ezê çav mêşin im, kewna te jî şîn
Tu heyrana min î, ez sa te ra dîn
Li canê hîlîyan derd û belên te
Biwîn çiqes li hev datênê em hîn
Helbesta 33
Xema şîrîn delalê tal kirim ez
Ji her talê biwêjin taltir im ez
Niha jî westiyame xelko bêlin
Serê xwa dayînim ta bimirim ez
Helbesta 34
Evîn rengîn xelata asimîn e
Sewa me xwîn e, xwîna kesk û şîn e
Tu ku aşiq nebûyî ku bizanî
Zivistan ew bihara bê evîn e
Helbesta 35
Şevaro bi xiyalan da musafir
Nemaz işkesti me, ikesti xatir
Şevek hatî û îşix bû şeva min
Du çavên te nemaza min qeza kir
Helbesta 36
Tu derya yî, tu derya yî, tu derya
Tu tama hêstirên gewrî mi da ma
Bigerrim ser te şîrînê, ku min tî
Dibê ser avê û tî tînî dîsa
Helbesta 37
Diçû û çav bidû çavên kelê kê
Mida ma û welat û welwelê kê
Bi dû ra hesretên ku çûne asmîn
Xwdêyo! dagirî neynin belê kê
Helbesta 38
Hinek ferhad in emma bêmecal in
Hinek şîrîn in emma tali tal in
Zimanê têvşu jî nare serê wan
Nizanim ku dil in ya textesal in
Helbesta 39
Şemalek tîne bîna nazenînê
Ezê hîn fam dikim bîna evînê
Eger Ce’ferqulî bîne dutarê
Tînim Milwariyê ji bin zemînê
Helbesta 40
Ezê cînarê durnên asimîn im
Zemîn teng e, ne heja ye bimînim
Xwedê yo! min bixwaz tarînemazek
Bêwim ji çavê te dinyê bibînim
Helbesta 41
Xwedê livra, evîn livra, tu livra
Jiyan îro ye mavêje siweynda
Rê û raman û hespê sîs û hêvî
Sewa te çav li rê ne, ra be ser xwa
Helbesta 42
Hezarmizgeft jî bê te bûye Teftan
Çi bê refş in giya û tûm û hefşan
Bihar, urdîbihêşt, urdîcihenem
Çiqes mîna hev in sa halê weyran
Helbesta 43
Ne şê’r e, va şeraw e, noşi can ke
Enel-işqê ji dû ra rabe ban ke
Şeraw û şê’r li ber tavek kelîne
Sewa mestî tu hay li herduyan ke
Helbesta 44
Çi rind e tev li hev bin ba û baran
Û panavek bigîne hev simaran
Evîna min! li piştê min çiya yî
Çiya nagêjine hevdu ti caran
Helbesta 45
Ne min kiştî ne jî sahil mida kir
Ku mocê gêşte sahil bê ecil mir
Qerara min wi dil va bêqerarî
Xwedêyo! lengerê dil sa mi dagir
Helbesta 46
Eger jin tunne bin ku hest tunîne
Eger hest tunne be, helbest tunîne
Jiyan bê hest û helbest sari sar e
Jiyana sip û sar da mest tunîne
Helbesta 47
Dixwazim ku şevek mîna şivanê
Bilorînim muxama Durne canê
Ji bîra xwa û xelkê dizzikane
Herim ta kûçebaxên Rezmeqanê
Helbesta 48
Nizanim Tirkû ya Kurmancû ya Tat
Tenê zanim ku hat û nanê min pat
Evîn jan e evîn ar e zewal e
Çimanê va zewala sa mi ra hat?
Helbesta 49
Ji ser berfê zivistanek si sali
Şemalek tê û piştê min dimali
Dil û destê mi ra jan hatin emma
Elaw tunne li ocaxê ti mali
Helbesta 50
Were jinyan mi sergizdan ke hevva
Were sêvek ji darê jê ke disa
Ezê ji vî dina jî westiyame
Were belkum biqewtînin mi jivra
Helbesta 51
Neşewtim ez eger manendi tavek
Neşewtînî li şev îşev tu bavek
Nizanim kî dibîne hêstirên me
Şevê tarî ku çav nabîne çavek
Helbesta 52
Du destên te kewût in, aşiq û sîs
Dilo rabe sefîrên işqê ramîs
Du destên te du desmalê hevirmiş
Li wan desmalê sîs navê mi binvîs
Helbesta 53
Tu Kobanî, mezarê heft birê min
Tu navê bav û bapîr û girê min
Dibarim ser te da helbest û hêstir
Bigir pê hûçikê xwa hêstirê min
Helbesta 54
Bilindbejnê! bilindtir te dixwazim
Ji halê îro rindtir te dixwazim
Newînim dest wi ber da yî, tu merx î!
Ji her merxê bilindtir te dixwazim
Helbesta 55
Welatê min! welatê kûçebaxan
Welatê sond dixwarin wi ocaxan
Biwêj arek li ocaxek dişewte
Çirên kêmso wi êr in hîn li taxan?
Helbesta 56
Welatê min! welatê destê xalî!
Welatê çavê berda darê qalî!
Dilê te tijî ye, çavê te têr in
Welatê hesti têr! Sa çi dinalî?
Helbesta 57
Tu şa yî ez mirim, destê te nêşe
Ji bîra xwa birim, destê te nêşe
Mi got malê te ava! ez xirab im
Te rind ez çê kirim, destê te nêşe
Helbesta 58
Were ser çavê min, kanî zelal e
Biwîn li çavê min dinya delal e
Delala min bitirs kûzê te neşkê
Dilê vî rozigara textesal e
Helbesta 59
Ji min qeyr ez evînê tişt mexwazin
Evîndar im, ji dînê tişt mexwazin
Ziman ar e, dil ar e, pirti jî ar
Dişewtim, cuz revînê tişt mexwazin
Helbesta 60
Dilê min tijî ye, yê asimîn jî
Hewa hay gurmijî hate zimîn jî
Hewa barî û barîm ez jî emma
Dilê me herduyan da maye hîn jî
Helbesta 61
Were ta torxe dîsa ser hilînin
Were ta durne ji koçê nemînin
Tu bêwî bulbiya jî têne malan
Sewa xwa hengê (Lê yarê) dixwînin
Helbesta 62
Hewayî me hewayî li hewa te
Ji dest xwa ser hilînim bêwme ba te
Dilê min ku birûskê dadê û bir
Serê ser li hewa tînim sewa te
Helbesta 63
Li halê dil bipirsin rind e xelko
Ji janê dil bitirsin rind e xelko
E jî mîna we me ,her salê carê
Çikapek sa dilê min rind e xelko
Helbesta 64
Mi çav avîtine ava simarê
Dil û destê mi jî narin ti karê
Dilê min sari sari sari sar e
Gerim kim vî ocaxa pê çi arê?
Helbesta 65
Ser û pay canê min jan û şewat in
Tenê ar û birûsk ber ve mi hatin
Ji bîr nakim ku mala min dişewtî
Birên ender firîgên xwa dipatin
Helbesta 66
Xerîb û dest wi berda, dil bişûnda
Berê min rû li dil, dil li çiyê ha
Dinalim, bang dikim, digrîm, nizanim
Xicawa min li paş kîjan çiyê ma
Helbesta 67
Dil û dengê te li nav êr dibînim
Du çavên te ji heynê têr dibînim
Kezeb-çavê mi jî mîna te xwîn in
Hema ez kurmê dêr ji dêr dibînim
Helbesta 68
Şivan îşev biwe min bîne bîne
Biwînim ku berantê min kê dîne
Bigerrim li dilê bêser berante
Dilê ku dil bi dû me hîne hîne
Helbesta 69
Çiqes (Behmen) dilê min da hene hîn
Çiqes (Lê yarê) li gewrî te ne hîn
Veger (Gulnar)! veger! aşiq bimênî
Veger (Xêwe-Bixara) yên me ne hîn
Helbesta 70
Terim paşe royê, berve şevên reş
Mi qurbet kin! bibaxşînin! Royên xweş!
Terim ta dû te ra kes min nebîne
Nebînin çavê min jî va royên reş
Helbesta 71
Nebînim te ji giştan xwariye têr
Diya heft lawê ji lawan nedî xêr!
Titûna qussê min çavê te şewtand
Dil û destê te emma germ nekir êr
Helbesta 72
Heway dil tiji ye li xwa gudar im
Şemalek bêwe mala ku bibarim
Çi heykat e li ara êr û avê?
Şevek barîme hîn tendûrek ar im
Helbesta 73
Biwêj min ra te ji şûna evînê
Çi berdaye dil û berdaye xwînê?
Nizanim va çi arû hîn jî haka
Li çavê min zewale têne dînê
Helbesta 74
Ocaxên mala me hîn wi elaw in
Biroşên ser wi ar, tiji pelaw in
Xewê vî xelka her şev tiji xewn e
Xiyalên xelkê hespê bê celaw in
Helbesta 75
Were ta ber ve te per verxinim ez
Hemêzek şê’rê perper verxinim ez
Bihêvûsim zimanê çavê aşiq
Ku ta ji awiran ser verxinim ez
Helbesta 76
Te can daye li te helbest biwêjim
Dubeytî rind, qezel yêkdest biwêjim
Hema na, nabe natê awirên te
Wiqes zinde, wiqes jî mest biwêjim
Dr Sadiq Ferhadî.Çandname
Şîrvan – bakurê Xorasanê
Tîrmeha 2717an
