Derheqê Sanika Kekû De

Mîtanê tewr namdaran yê kurdan ra yew sanika “Kekû” ya. Hema vajêne her cayê Kurdistanî de versîyonê ci estê, her keye de qisey bena. Bi nameyanê sey “Kekû”, “Kekûye”, “Keko-Pepo”, “Pepûg”, “Pepûge” ûsn name bena. Tayê cayan de kekû makî ya, tayê cayan de nêrî. Mesela, Çewlîg de mintiqaya Azî de “Kekû” sey “Kekûî” name bena û makî ya. Versîyonê kirdanê Çewlîgî û bakûrê Diyarbekirî, ancî kurmancan mîyan de teqrîben seypê yê. Versîyonê kirmancanê Dêrsim û Gimgimî bineyke cîya yo.

Ez wazena verî versîyonê mintiqaya ma bidî û dima hem sanike hem zî sembol û motîfê ke tede vîyarenê analîz bikerî, peynî de zî yew şîrove bikerî. La ez nika ra vajî, ena babete de yew îlmê mi çinîk o. Tenya ez qayil a gamêk bierzî, belkî cûwapey yew merdimo zanaye hîna rind analîz bikero. Xwura ez verî qayil bîya sanika Kekû sey kayê tîyatro binûsî, mi çend ripelî nuştî zî. La weşê min a nêşî, mi fek tira verada. Homa bikero yew merdim enê analîzî biwano û yew kayê weş yê tîyatroyî binûsno.

Ez verî sanike pêşkêş bikerî, mi eno versîyon fekê dadîya xwu Almaste ra goşdarî kerdbî la nika senî vîrê mi de menda ez bi o qayde nusnena.

Vanê, cayêk beno cayêk nêbeno, yew mîyerik û cinîya xwu benê, yew laj û yew keynaya înan benê.

Cinîya mîyerikî nêweş kewena, mirena. Keye û qijî milê mîyerikî de manenê. Xwu rê vano “Wina nêbeno, ez xwu rê bizewicî.”

Mîyerik newe ra zewicîyeno. Serrî vîyarenê, cinîya ke arda ra qijî nêbenê. Cinî qijanê mîyerikî ra zî hesnêkena, tutan rê sey marê sîyayî ya. Qijî verê destê damarî de sey êsîran ê, veyşan teyşan manenê, roj bi roje benê neçarek. Damarî ne mirdî nan dana qijan ne sere û kincanê înan şuwena. Çi gureyê keyeyî esto bi înan a dana kerdiş. Qijî nêeftarenê babîyê xwu ra zî vajî ke damarî tehda bi ma kena. Vanê “Ma babîyê xwu ra vajin zî ma ra bawer nêkeno.”

Wesar o, wextê kengeran o. Damarî rojêk ana binê tewreyî kena qule û bi yew xencerî ya dana qijan, vana “Şîyerên kenger arêdên! Eke şima tewre pirr nêkerê, wey halê şima rê!”

Waye û bira şinê yaban, kengeran danê arê. Zaf wext dima bira waya xwu ra vano “Wakê! Ez bîya veyşan.” Waye vana “Tewre ra yew kenger veje biwere.” Bira yew kenger weno.

Hetanî şand kengeran danê arê. Waye birayî ra vana “Dê tewre biyare, biyo pirr yan nê?” Bira tewre ano dano waye, ewnîyena ke çi bivîno! Tewre de tenya yew kenger esto. Tersê damarî pîzeyê waye de yo, vana “To se kerd? Çira to pêro kengerî werdî? Ma nika senî şinê keye, damarî ma wena!” Bira vano “Mi tenya yew kenger werd.” Waye birayî ra bawer nêkena. Bira vano “Eke ti bawer nêkena, pîyzeyê mi biqelişne!”

Waye xencer dana piro, pîzeyê birayî qelişnena, ewnîyena ke tenya yew kenger ha tede. Zaf bena poşman. Bira mireno. Waye binê yew kerra de mezel kenena, defin kena. Yew dejo bêterîf keweno binê caxanê waye. Birayê xwu ser o lornena vana:

–Kekû pepûg!

Kamî kişt?

Xencêr kişt!

Mi şit, desmal a pişt!

 

Û Homayî rê duayî kena vana “Ti mi bikerê yew teyre, ez her wesar gilê koyan ra bigeyrî vajî keko, pepûg!” Homa zî duaya aye qebûl keno, bena teyra kekû. A roje ra nat her serê wesarî gilê koyan ra geyrena û vana “Kekû, pepûg!”

* * *

Qijîya mi de sanika ke tewr zaf ez kerdêne huznin ena “Kekû” bî. Ez qayil nêbîyêne kekû goştarî bikerî. Wexto ke vatên “Waye ana pîzeyê birayî qelişnena, ewnîyena tenya yew kenger ha pîzeyê birayî de. Waye zaf poşman bena ke birayê xwu ra bawer nêkerdo. Waye birayê xwu nata dana weta dana, la birayî gan dayo, merdo…” O wext mi pêro dejê kekû zerrîya xwu de hîs kerdêne; seke ez bîya kekû, bermiş pêşîyayêne qirrika min a, çimê mi bîyenê pirrê hesirî…

Mi tim xwu rê vatên gelo çira kekû xwu întîxar nêkena, xwu nêkişena! Xwukiştiş hend serrî bi dej a cuyayişî ra hîna rind nîyo? Kekû senî deyaxê hend dejî kena? Senî binê hende dejî de bi serran perrena? Îsa pêxamber bîle nêeşkayo dejî wegêro, Homayî ra xelasî waşta, Homayî o dej ra kerdo azad, la kekû hetanî qiyamet do azad nêbo. Eno senî yew qeder o?

Ez qayil a pê yew persa dest pê bikerî. Gelo yew milet wina yew sanike ajê xwu rê mîras verdeno? Yan ma wina vajê, yew milet senî wina yew qeder, wina yew dej û bêçaretî ajê xwu rê mîras verdeno? Wazenê ma yew qederê winasî ra bawer bikerin, pê razî bin û vera ey de tu çîyêk nêkerin?

Seba ma kurdan hetê dişmenanê ma ra zaf çî vajîyenê. Vanê, “Dar ra maşa kurd ra paşa nêbeno!” Vanê “Hezretî Muhemedî zewt dayo kurdan ro, kurdî çi rey nêbenê dewlet.” Enê zûran mezgê însananê ma de cayê xwu kerdo qayim. Zaf însanê ma çiyanê winasîyan ra bawer kenê û xwu qij vînenê, bawerîya xwu bi miletê xwu nêanê. Oxro ke çîyê nîyanînî pêro zûr ê. Mesela, siltan Selahadînê Kurdî tena siltanê kurdan nê siltanê pêro misilmanan o. Ena sanike zî beno ke hetê dişmenanê ma ra ma ser o vajîyaya û ma xwu rê ena bêçaretî kerda sey qederî. Xwura yew taybetîya teyra kekû esta, halînê teyranê bînan de hakan kena, teyrê bînî aye rê hakanê aye kenê leyîr û kenê weye, kenê pîl. Beno ke ena sanike zî sey yew hakê dişmenê ma bo, ma ey rê kenê weye û kenê pîl!…

Eke hetê dişmenanê ma ra ameya vatiş zî ancî ma eşkenê xwu rê zaf mesajan tira bivejê. Qedero ke dişmenî ma rê nuşto ma eşkenê biaçarnê xeyrî ser. Xwura miletê kurd warê dîplomasî de zaf apey mendo. Belkî ma ena sanike ra bineyke dîplomasîyê dişmenan zî bimûsê.

Ez verî qayil a îzeh bikerî, çira ena sanike beno ke hetê dişmenanê ma ra ma rê ameya vatiş. Hewlî û xirabî dilet ê. Sey şewe û rojî, sey siya û sipî. Dinya ke binawer bîya nêbîya enê diletî yan zî tezadî estê. Zafê dînan û felsefeyan bi lejê nînan a tabîr benê. Mesela, Mazdaîzm de hewlî û xirabî tim lej de yê. Zafê sanikan, efsaneyan û mîtan de zî motîfê hewlî û xirabî estê. Zafine de qehremanê ke verba xirabî lej kenê estê û tim hewlî ser kewena. La ena sanike de hewlî ser nêkewena, xirabî ser kewena. Sanika ma de zî hewlî û xirabî tabîr benê, la bi yew ferq a; hewlî (dadîya waye û birayî) merda, ci ra di qijî pey de mendê la enê hema bêtecrube yê, nêzanê xirabî dir senî mucadele bikerê. Labelê xirabî (damarî) cuyena. Normal zî nêcuyena, sey yew parazîtî cuyena. Çunkî xirabîye (damarî) nêxebitîyena, qijan dana xebetnayiş. Xwura kekû zî sey yew parazîtî ya, keda teyranê bînan ra cuya xwu kena asan, leyiranê xwu bi keda înan a kena weye.

Yew parazîtî rê tim yew candar lazim o. Parazît bê candarî nêcuyeno. Candar çin bo parazîtî rê zî cuye çinîk a. Kolonyalîstî zî sey parazîtan ê. Demo ke yew parazît bikewo leşa yew candarî, gonîya ey sipeno keno ziwa. Yan zî keno nêweş, nêweşîyanê bêdermanan tede xeliqneno. Parazîtê ke kewtê ganê ma yanî welatê ma, gonîya ma sipita, ma de henzar nêweşî vetê; neweşîya qurretî, nêweşîya xwu her çî ra ser dîyayişî, nêweşîya her kurd xwuser yew dewlet o, xwu qij dîyayiş, miletê xwu qijdîyayiş ûsn.

Sanike de zî damarî sey yew parazîtî kewena zereyê keyeyî û gonîya keyeyî sipena. Yew keyeyo awanbîyaye yew parazîto sey damarî keweno ci, zere ra weno. Her çiqas ke sanike de dîyar nîyo ke verê damarî keye de şadî esta yan çinîk a, la ma eşkenê vajê keye pê dadî ya tim şên o. Heta tayê versîyonan (versîyonê kurmancan û hetê Gimgimî) de dîyar o, dadî gane ya, keye şên o, badê ke dadî mirena, babî newe ra zewejîyeno, şadî qedîyena, herinda ci de xemgînî nîyena ro. Damarî keye kena xirabe, bena şad.

La parazîtê sanika ma zaf biaqil o; keyeyê ma, welatê ma talan kerdo, bes nîyo, seba ke reyna ma nêkewin lingî ser, welatê xwu rê wayir nêvejîyê, ma rê yew sanike zî pa vata. Wina ma qederê xwu rê razî bê, yew sanika sey mîtê Sisyphosî ma rê mîras verdaya: Ma xwu ver danê nêdanê, ma ser nêkewenê. Nêweşîyê ke damarîye ma rê kerdê qeder nêverdenê ma bibê yew. Xwura yewnêbîyayişê ma, belayê ma yo tewr xirab o…

Heto bîn ra,  bê hewlî û xirabî, sanikan de tim yew perse esta û ena perse peynîya peyîne bi yew qehremanî yan qehramanan a çareser bena. La ena sanike de perse zaf giran a, perse dramatîk, zaf xidar qedîyena. Yanî çareser nêbena. Her çiqas merdimê ke sanike de rolê sereke de yê (kekû û birayê xwu) qehremanê sanike nîyê. Qehremane sanike merdima ke bîya sebebê perse, a ya. Yanî qehremanê sanike, damarî ya. Çimkî damarî ser kewta.

Enê sebeban ra, yanî sanikê ke qehremanê xwu wina zilimkar ê û mesele çareser nêbeno, zafane hetê dişmenan ra miletanê bindestan rê yenê vatiş û wina ena bêçaretî mezgê miletê bindestî de sey yew qederî neqişîyena. Qehremanê sanike yanî damarî tena xwu dima yew drama yew meseleyo bêçare nêverdayo, ena drama bi yew sanike zî sey yew qederî bi ma daya qebûlkerdiş. Û dejê ma hetanî peynîya dinya ma rê zilim bikero zî mird nêbenê. Wina yew dişmeno ke zilim û dejê ke ro ma barkerdê, enê zilim û dejî ra paştîya ma pak nêbena. Senî ke mîtolojîyê yûnanan de Sisyphos yew zinar keno paştîya xwu, beno serê koyî, la zinar reyna gindir beno şino cêr, reyna zinarî nano paştîya xwu, beno cor. Wina hetanî peynîya dinya, ma kurdan rê zî dişmenanê ma -sanike de damarî- zilim û dej ro paştîya ma bar kerdo, ma çiqas sere wedarê, ma çend şehîdan bidê, zilim û dej biancê, ancî ne ma ser kewenê ne zî ma dej û zilim ra azad benê. Wina yew drama ke mîtê kekû gore heta ke dinya bibo, eno mesele zî dewam keno. Senî ke aseno, ena drama yan zî mesele rê çare çinîk o. Yew keyeyo bê dadî û bi damarî, di sêwî û yew babîyo pasîf. Damarîya ma zaf qurnaz a.

 

Bi Kilmîye Şîroveyê Motîfan

Babî û Zewacê ci

Babî sermîyanê keyeyî yo. Sey mezgo ke leşa merdimî îdare keno, babî zî wina keye îdare keno. Welatan de zî sey qral yan mîre babî îdarekarê miletî yo. Yew keyeyo yan yew welato ke bê babî û îdarekar bo, o keye-welat beno bêwayir û êrîşê teberî rê beno akerde. Babî sembolê qewetî yo. Sey şiwaneyo ke cinawiran ra, dizd û nêweşîyan ra bole paweno, babî zî wina şiwane yo. Senî ke şiwane hem bole paweno hem zî beno çereyo tewr baş ke pes rind bibo weye, babî zî wina berpirsîyarê keye-welatî yo. Bi kilmîye babî, pawitoxê keyeyî yo; pawitoxê welatî yo. Bê babî keye yan bê camêrdî welat bêseveknayiş maneno.

Senî ke aseno, sanike de zî babî ha esto la çinîk o. Estbîyayiş û rolê ey dîyar nîyo. Yanî yew hukmê babî keye de çinîk o. Keye de hukmê damarî esto. Babî ra zaf behs nêbeno, qijî vanê “Ma babîyê xwu ra vajin zî ma ra bawer nêkeno.” Enê vateyî ra zî dîyar o ke babî damarî ra bawer keno, bine tesîrê aye de yo. Xwura seke dişmen kewt yew welat, seba şarê ê welatî asan îdare bikero, merdimê ke ey rê xizmet kenê vîneno, şarê ê welatî bi enê xizmetkaran a îdare keno. Xwura merdimê ke dişmen xwu rê peyda keno, enê merdimî wayirê qewetî û nifûsî yê. Zaf rey enê pê yew peyman a keno, mesela vano, ti hende bac danê, ti hende esker danê, la ti îdareyê mintiqaya xwu ra berpirsîyar ê.

Sanike de zî eno hal bi zewac a tabîr bîyo. Xwura zewac zî yew peyman a. Damarî tîya de dişmen a, babî zî îdarekarê welatê bindestî yo ke seba menfîetê xwu kewto xizmetê dişmenî. Sey sendromê Stokholmî.

Enê sendromî gore qurban beno aşiqê dişmenê xwu. Xwura zafê kurdê ma û pîlê ma zî wina aşiqê dişmenê xwu nîye! Babî zî, dişmeno ke welat dagir kerdo, verba ey mucadele nêkeno, pê xwu bixelesno biyo aşiqê ey. Ma eşkenê zewacê babî bi sendromê Stokholmî ya tebîr bikerin. Welat kewto binê destê dişmenî, babî çare aşiqbîyayişê dişmenê xwu de dîyo. Eke o zî kewt binê tesîrê dişmenî, welat hema bêwayir maneno. Wexto ke babî bi bindest, bi aşiqê dişmenê xwu, pey de tenya qijî manenê. Pê ke qijî pîl nêbê, welatê xwu rê wayir nêvejîye damarî înan rê komplo kena, tewre kena qul, dana înan û verê wextî yanî verê pîlbîyayişê înan, înan şirawena kenegeran.

 

Dadî û Mergê ci

Yew vateyê verênanê ma esto, vanê “Cinî estûna keyeyî ya!” Senî ke babî mezg, îdarekar û pawitoxê keye-welatî yo, cinî zî mîrazê yewbîyayişî, temsîle cesaretê tebiî, fedekarî û sebrî ya. Heto bîn ra, cinî nêbo serederîya keyeyî zî çinîk a. Serederîya tebiîetî zî bi cinî ya dest pêkena.

Eke ma vajê, destpêke xeliqnayişî de tenya dadî bîya, xelet nêbeno. Tebîet bi xwu makî yo. Almanî tebîetî ra vanê “mutternatur”, yanî nameyê tebîetî “dadî” ya. Xwura merdimî tebîet xwu rê kenê welat. Seni ke bê dadî cuye nêbena, bê tebîetî zî nêbena.

Tebîet de tewr qewetin dadî ya. Qewetê dadî qewetêko tebiî yo. Sebro tewr pîl zî yê dadî yo. Heto bîn ra, fedekarî xwura nameyê bîn yê dadî yo. Zaf rey cinî bimiro mêrde newe ra zewecîyeno, la mêrde bimiro zafê cinîyan êdî nêzewecîyenê, fedekarî kenê, qijanê xwu kenê weye. Cinî semedê qijanê xwu ya, semedê keyeyê xwu ya, çimanê xwu cinena pêro û xwu erzena adir. Cesaretê dadî cesaretêko manewî yo. Cinî cesaretê xwu qewetê fîzîkî ra nêgena, yê aye hîs ê. Zereyê zerrîya aye ra yeno. Çimkî senî ke tebîet candaran keno weye û paweno, dadî zî wina sey tebîetî ya, sey tebîetî qijan pîzeyê xwu de kena weye. Cîfê ey bo, werdê ey bo, hîsê ey bê, pêrune dadî pîzeyê xwu de dana qijî û wextê welidîyayişî ana dinya. Qij hema seke dinya nêameyo yanî hema wextê ey denêbo biyero dinya, nêcuyeno. Seke qij ame dinya, ancî ci rê dadî lazim a. Bê şitê aye, bê pawitişê aye, bê heskerdiş û sînayişê aye qij nêcuyeno. Qijê ke bineyke bîyê pîl, bê dadîya xwu cuyenê, la reyna zî bêtecrubetî û kêmqewetî înan rê cuye kena zor. Eno rid ra cinî mamostaya tebîî ya. Mamostaya cuye û tecrubeyî ya.

Senî ke candarî bê tebîetî nêcuyenê qijî zî bê dadî nêcuyenê. Ma eşkenê wina vajin, dadî sey tebîetî ya. Tebîet pêro candaran rê yew welat kerdo awan ke enê tede cuya xwu îdame bikerê. Zafê candaran mintiqaya xwu belî kenê nêverdanê sewbîna candarî biyerê mintiqaya înan. Tede seyd kenê, fêkî, vaş û werd wenê, xwu kenê weye. Senî ke candar nêeşkeno bê dadî xwu weye bikero bê tebîtî zî yanî bê welatî zî nêeşkeno xwu weye bikero. Ha dadîya yew candarî ha welatê yew candarî, beynate de ferq çinîk o. Sanike de dadîya qijan nêweş kewta merda. Ma tîya de eşkenê nêweşî sey yew lej û dagirkerî fam bikerin. Yanî welatê ma badê yew lejî ya kewto binê destê dişmenî. Şarê ma sey kengerê huşkî kewto vayî ver, bîyo vila.

Bi kilmîye, dadî welat a. Xwura eke yew damarî herinda dadî bigêro enê benê bindest, cuye hîna zaf bena zehmet. Welato ke kewto binê destê dişmenî zî sey qijanê bê dadî yo.

 

Qijî û Sêwîtî

Sanike de di qijî estê, qijê damarî çinîk ê. Qijî zengînîye temsîl kenê. Qijanê xwu vînkerdiş bêqijbiyayiş feqîrî ya. Qijî paştîya merdimî û yê welatî yê. Qijîtî pankîye zî temsîl kena. Yeno vîrê mi, wextêk însanî pê bimûsê gelo qijî bîyê famber yan nê, qijan ra çî pers kerdêne vatêne “Tîje kam het ra vejîyena?” “Çend hebî Homayî estê?” û sn. Eke qijî cewabê enê persan rast bidayêne, vatêne “Enê qijî ra desmaj şikîyeno.” Yanî qijo ke cewabo rast dayo hîn munasebetê cinsî zano. La eke qijî cewabê enê persan nêzanayêne, ameyêne ena mana ke qij hema famber nîyo.

Heto bîn ra cuye û aktîfbîyayiş, karakterê qijan ê. Bê qijan cuye dewam nêkena. Xwura qijê ke zaf aktîf bê, dişmen înan ra terseno. Hem tarîx de hem sanikan de dişmenî tewr zaf qijanê aktîfan ra tersayê. Mesela, sanika “Temirzerîn û Gilbirîsîmîn”[1] de, seba ke qijî nêbê pîl û nêresê qewetê xwu, qijan kenê yew sendûqe o erzenê awe.

Mûsa pêxamber zî hema seke qij o, Fîrewn geyreno ke ey bikişo. Dadîya ci ey kena zereyê yew sele û erzena awe, dima waya Fîrewnî ey vînena, kena weye.

Her di hedîseyan de zî qijî benê pîl, “Temirzerîn û Gilbirîsîmîn” de qijî dadîya xwu xelisnenê. Mûsa pêxamber zî beno pîl, Fîrewnî dir lej keno. Sanika kekû de zî damarî qayil a qijan berteref bikero. Damarî zî qijan ra tersena. Beno ke qijî bibê pîl, welatî rê wayir bivejîyê. Beno ke kengero wuşk ke kewto vayî ver û biyo vila, wextê kengerê tezeyî de qijî eke bibê pîl, şîyerî kenger, dekerê tewre.

Sanike de qijî sêwî yê. Sêwîtî yena manaya bêwahirî, ma eşkenê yewnêbîyayiş û bêdewletbîyayiş a îzeh bikin. Eke ma bibîyêne yew û dewleta ma bibîyêne, ma binê destê dişmenî de nêbîyêne, ma bîyêne erjaye, ma qîymet dayêne xwu, şarê xwu, ziwan û kulturê xwu. Yewnêbîyayiş û bêdewletî erjê ma kena kêmî; zafê însanê ma eno rid ra xwu qij vînenê, kamîya xwu kenê vinî, yan zî kamîya xwu ra şermayenê, tim qayil ê bimanê sewbîna miletan.

 

Mewsimê Wesarî û Kekû

Sanike de mewsim wesar o. Wesar astronomî gore roja 21ê adarî de dest pêkeno. Tayê kulturan de kekû sembolê ameyişê wesarî ya. Wesar zî newe ra ganebîyayişî temsîl keno. Yeno manaya cuye. Wesarî pêro xweza bena gane, perô candarî zehmetê zimistanî ra xelesîyenê kewenê hîrayî û benê hîşar. Kekû zî wesarî welatanê dûran ra yena. Mîtolojîyê almanan gore kekû cuye temsîl kena. Yanî wesarî seke a welatanê dûran ra yena xwu dir cuye zî ana. Mesela, mîtolojîyê almanan gore wesarî wexto ke kekû vendena, merdimo ke vengê aye hesîyeno û goştarî keno, aye çend reyî vengda, o merdim hende serrî ciwîyeno.[2]

Ma kurdan de zî roja 21ê adarî zaf taybet o, senî ke xweza bena gane ma zî sey aye benê gane. Roja 21ê adarî ma de sey roşanê bindestîye ra xelesîyayişî pîroz beno. Kurdî zaf rey eno tarîx xwu rê sey mîladê azadî qebûl kenê. Senî ke xiristîyanan de Îsa pêxamberî pawitişî dima xelasî esta, kurdan de zî 21ê adarî sey pawitişê Îsa pêxamberî yo. Zaf rey eno tarîx de sere wedarenê. Damarî naye zana. Damarî verî ra tedbîrê xwu gêna. Hema qijî pîl nebîyê, hema bêtecrube yê qewetê xwu nêginayê, verê wextan, nînan şirawena kengeran.

Ma zî bi seserran o ke mucadele kenê la ma hema zî hetê dîplomasî ra zaf zeîf ê, xamtîya wextî cêra nêvejenê. Yanî ma wextê xagî û wextê resayî cêra nêvejenê. Ena zeîfîya ma tim bena sebebê bindestî û vindîkerdişê serewedartişan. Senike de waye û bira hema qij ê, ma zî ena babete de wina tim sey nînan qij ê. Qijîya waye û birayî nîşanê bêtecrubeyetî ya.

Kekû biyayiş, yeno manaya eleqeyê xwu rastîya xwu nêdîyayişî zî. Kekû hewa ra perrena, lingê aye erdê Homayî nêsinaşnenê. Ma kurdî zî wina yê, ma zî zaf berz perrenê; lingê ma erdê Homayî ser o nîyê. Ma perrenê nêperrenê, nêresenê cayêk. Yanî ma rastîya xwu û welatê xwu nêvînenê! Ma pêro  xeyalan de cuyenê. Bi xeyalan a welat awan nêbeno! Ma gereka yew bê, ma gereka xwu zaf zanaye mehesebnê. Çîyo ke ma zanenê, tena ey ser o  fikrê xwu vajê û bikerê.

 

Tewre, Xencer, Kengerî

Fikrê mi gore, sanike de hîrê sembolê muhîmî tewre, xencer û kengerê. Çimkî damarî tewre û xencer dana qijan û şirawena kengeran. Arêdayişê kengeran çîyeko zaf baş o; kenger tenduristîye de seba kezebe zaf baş o. Kenger kezebe jehr ra keno pank. Xwura kezeba merdimî pank bo merdim hende lez nêweş nêbeno. Yew taybetîya kezebe zî esta, eşkena xwu bikero newe.

Yewnêbîyayişê ma zî sey jehrî miletê ma qedêneno! Kenger tîya de sembolê tek û tek kurdan o. Kengero teze senî ke gonî keno pak, merdimê kurdî zî pêro tewre de biyerî yew ca, eşkenê xwu îdare bikerê, welatê xwu dişmenî ra pank bikerê û welatê xwu aver biberê. Damarî çira enê firsendî bido qijan? Kenger arêdayiş xwuser sey azadî yo. Merdim vejîyeno xweza, vayo pank anceno pişika xwu, reng bi reng vilikan vîneno û boye keno. Vetişê kengerî bi xwu yew zewq o, hamnanî kenger ra viraştişê vînceleyî seba qijan zewqo tewr weş o.

Sanike de damarî tewre kena qule hema dana qijan û şirawena kengeran. Tewre cayê arêdayiş, pêserkerdiş û pawitişê çî yo. Merdim eşkeno wina çîyanê vilabîyayan wedaro, yew ca ra bikirişno bero yewna ca, înan teyrûturî ra marûmûrî ra bipawo. La yew tewreyo qul çîyan nêano yew ca. Tewreyo qul çîyê vilabîyeyayî ke merdimî top kerdê û dekerde ci, tede nêvindenê.

Tewreyo qul yeno manaya vindîkerdişê wextî, bi seserran a ma mucadele kenê ma nêresenê cayêk; senî ke waye û bira kenger danê arê û kenê tewre, kenger bin ra rişîyeno, kede û wextê ma zî eynî wina heba beno şino. Wina ma seserrî kerdî vindî…

 

Encam

Senî ke kekû hakanê xwu dekena halînê sewbîna mîrçikan, ena sanike zî wina yew hakê dişmenî ya, ey kerda zereyê mezgê ma, ma ey rê kenê weye. Ma ke wina zûrê damarî ra bawer kenê, bawerîya xwu ya şexsî kenê vînî, yewbînan ra bawer nêkenê, îtîmadê xwu waye û birayê xwu bîle nêanê. Wina damarî hem sanika ma de ciwîyena hem ma pêro benê qijê aye, ê qijê ke bawerîya xwu bi yewbînan çinîk a.

Homayî derd dayo, derman zî pa dayo. Dermanê ma sey kenegero vilabîyaye zereyê yew tewreyê mazbûtî de yewca ameyayiş o. Eke ma zereyê tewreyî de pêser nêbin, ma do sey kenegerê huşkî bikewê vayî ver, her yew hetêk wa şirê. Yan zî tewreyo qulkerde ra bikewê, vila bê.

Bi seserran a şarê ma û welatê ma ser o zimistan hukim keno. Ma rê wesar nîno! Oxro ke kekû mizgînîya ameyişê wesarî ya. Wesar zî destpêke cuye û bindestîye ra xelesîyayişî yo. Tilsimê destpêkê cuye û bindestîye ra xelesiyayişî zî ma kurdan de yewbîyayiş o! Yewbiyayişo ke milîyetî ser o beno.

Kenger senî ke gonî keno pank, yewbîyişê ma zî nêweşîyanê ma û ma keno pank. Ma gereka sey kengerê tezeyî yew tewreyo saxlem de bêrin yew ca û verba yewbînan zerrîpank bin, bawerî bidin yewbînan, yewbînan de dişmenatî nêkin! Ma gereka ne çewî xwu ra girdêr bivînin, ne zî çewî xwu ra qijêr bivînin.

Îsmet Bor-Zazaki.net

[1] Îsmet Bor, Vistonikê dadîye Mi, Weşanxaneyê Roşna, Diyarbekir 2013, r. 28-36

[2] Josef Carl Grund, Roja Kekuye (mesela), almankî ra tercume: Îsmet Bor, Newepel, Rojnameyo kulturî, Diyarbekir, Teşrîno peyîn 2016, r. 93/7