Avahîya Hundirî Erdgilor ê – Fevzi Kurt

Qalikê Erdê: Hatina berhewé elementa mineral çêdibe û hatina berhevê mîneralan jî kevir( ferş) çê dibe. Ferş li rûye cîhanê vefiqetine sê koman.

Evna wiha ne;

Ferşê sedimanter, ferşê maxmatîk û ferşê metamorfîk e.

Qalikê erdê ew ferş a çêbuye. Ev ferşa binetarê xwe gelek mineralê ciyawaz û cuda hewandin dide. Qalikê erdê da hîn zêde ew element (Fe,Mg,Sî,O,K,P,H,Al,Tî,Zn,Ca) hene. Kûrîya qalikê erdê navînî 70 km ye û binê qalikê erdê manto heye.

Manto: Qismê navberê qalikê erdê û dendikê cîhanêda dimîne. Manto du qisma çêdibe. Ew; manto yê bin ê û mantoyê ser e (astenosfer). Kûriyê manto yê ser navberê 70 km û 700 km da, manto yê bini jî navberê 700 km û 2900 km yê da ye. Tîrbuna mantoyê, navberê 3.3 gr\cm û 6 gr\cm da diguhêre. Kêmzêde manto 4.5 gr\cm e. Germahîya manto yê navberê 150 C° û 4000 C° da diguhêre. Manto yê da herî zêde elementê(Fe, Mg, SiO) hene. Ji bo ku manto germahîyê xwe zêde ye, element u mineral hemu hélînek hatin ditin. Ji bo vê tebeqê germahî zêde ye manto zêdehî ser qalikî hilandî digere. Ji bo ku giranî û tîrbuna xwe zêde ye qalikîerdê bi ser xwe ajinkirin dide û bi vê sedemê tevgerê lewleyan tîne holê. Di binî tebeqeyê manto yê da dendikê cîhanê heye.

 

Dendikê Cîhanê:  Li gor tîrbun û giranîyê da elementên herî giran e vê beşê ne. Dendik bi du qisma çêdibe. Ev; dendikê derva û dendikê hundir e. Kûriyê dendikê derva navberê 2900 km û 5150 km û dendikê hundir jî navberê 2150 km û 6371 km pêk tê. Dendikê derva da ev element ( Fe, Ni, Si,K) hene. Si hilandinê ron dike. Lêhûrbûnê xwe 10 gr\cm ye. Germahîyê xwe navberê 4000 C° û 5000 C° ye. Lêhûrbûnê dendikê navberê 13.3gr\cm û 13.6gr\cm da diguhêre. Kêmzêde germahî 6000C° tê fikirandin. Dendikê hundir da ev element (Fe, Bi) hene. Dendikê da elementê radyoaktîf zêdene.

 

Zanîngeha Stenbolê

Xwendekarê Beşa Jeolojîyê Fewzullah Qurt