Alfabe (Bi Kurdiya Zazakî)

Dersa ma ya verêne derheqê alfabeya ma de ya. Şima ke alfabe şinasna, şima asan wanenê. Eke şima asan wend, êdî şima wendişê xo ra zî weş fehm kenê.

Alfabeya Kurdkî ya latînkî serra 1930 de hetê Celadet Alî Bedixanî ra Şam de amade bîya. Ekrem Cemîlpaşa û Hemzeyê Muksî na alfabe rexne kenê. Goreyo ke mamosta Malmîsanij kitabê Zinar Silopî Doza Kurdîstanî ra neql keno, badê nê rexneyan, Celadet Alî Bedirxan, Hemzeyê Muksî, kurdanê Şamî ra Mûsa Beg û Ekrem Cemîlpaşa serra 1931 de Şam de keyeyê Elî Axa Zilfoyî de yenê pêser û sey komîsyonêk na alfabe qebul kenê.

A roje ra nat kurdê ke bi alfabeya latînkî nusenê, na alfabe şuxulenê. Alfabeya kurdkî ya latînkî 31 herf ê. Alfabeyêka fonetîk a. Her herfe teqrîben yew veng temsîl kena. Zaf asan a, kesê ke tirkî wendo, şêno mîyanê çend deqayan de alfabeya kurdkî bişinasno. Mesela, 23 herfê alfabeya kurdkî û yê alfabeya tirkî muşterek ê, eynî sey yewbînan ê: Aa, Bb, Cc, Çç, Dd,Ee, Ff, Gg, Jj, Hh, Kk, Ll, Mm, Nn, Oo, Pp, Rr, Ss, Şş, Tt, Vv, Yy, Zz

Nê 23 herfê corênî eynî sey alfabeya tirkî yenê wendene.

Çar herfê ke alfabeya tirkî de estê la yê ma de çin ê: Ğğ, İ, ı, Öö, Üü

Kurdkî de herfa “i“ gama ke gird nusîyeno, sey alfabeya îngilîzkî bênuqta, sey “I“ nusîyeno.

Herfê ke alfabeya tirkî de çin ê la yê ma de estê zî nê yê: Êê, Îî, Qq, Ûû, Ww, Xx

Vengê “ğeyn”ê erebkî kurdkî de çin o. La çend çekuyê ke no veng tede esto, bi herfa “Xx“ nusîyênê, mavajin, sey “xerîb“ û “Xalib”î. Çimeyê vengê “x“ û vengê “ğ“ yew o, tena ferqêko nuansî mîyanê nê her di vengan de esto. Coka hewce nêkeno ke merdim her vengê nuansî rê yew herfe rono û alfabeya xo giran bikero. Heme ziwanan de, di yan çend vengê ke fonetîk de çimeyê înan yew o, la sey nuansî ferqê vengî mîyanê înan de esto, tena bi yew herfe temsîl benê. Wendox yan qiseykerdoxê ziwanî bi hawayêko tebîî nê vengan ferq kenê. Ma vajin gama ke ma vanê “kate, kalik” û gama ke ma vanê “kesa, kewe”, di vengê cîyayî yê “k” vejênê. Ferq mîyanê vengê “h”yî ke “Hesen” û “halîn”î de esto zî wina yo.

Alfabe de, hewce nêkeno ke merdim seba her vengê nuansî herfêk rono. Çunke usulê wendişî de merdim neke yew bi yew herfan waneno, ney, merdim hemeyê çekuye reyke de waneno.

Seba vengan, tena yew îstîsna alfabeya kurdkî de esto ke o zî, vengê “r”yê qalindî bi di “rr”yan nusîyeno. Ma vajîn ke çekuya “kerra” û “serre” de.

ALFABEYA KURDKÎ

	Kirdkî (Zazakî)	Tirkî
A a	adir, asin, Almanya	adam, at
B b	bira, ban, Bidlîs	bıyık, bir
C c	ca, cêr, cor	can, cadde
Ç ç	çim, Çewlîg, Çemişgezek	çocuk, çöp
D d	dest, Dîyarbekir, Dêrsim	dal, dayı
E e	ez, Erzingan, Erzirom	el, eldiven
Ê ê	êrxat, êlçî, êqbal	–
F f	fek, fariskî, Fransa	fare, fıstık
G g	ga, giran, Gimgim	göl, güven
H h	her, heş, Hollanda	hemen, hava
I i	bin, kirmanc, solin	ısırmak, ışık
Î î	îsot, Îran, Îtalya	iş, İran, insan
J j	jêhat, jan, Japonya	jandarma, jimnastik
K k	kitab, kar, Kurdîstan	kalkan, küçük
L l	lal, lazut, Licê	limon, leke
M m	ma, mase, Mûş	mavi, maya
N n	nan, newe	ne, neden
O o	oda, ordu, Osman	olmak, odun
P p	Payîz, Pîran, Pali	parmak, pınar
Q q	qeleme, qumaş, Qibris	–
R r	rind, radyo, Riha	resim, rüzgar
S s	sipî, simer, Sêwregi	serin, sarı, süs
Ş ş	şima, şeş, şaş	şişirmek, şişman
T t	ti, tarîx, Tirkîya	tatlı, tavşan
Uu	utî, uca, ucret	ütü, ücret
Û û	ûsul, ûrris, ûrrim	uzak, unutmak
V v	verg, velg, vate	var, ver
W w	wisar, weş, welat	–
X x	xirab, Xarpêt, xal	–
Y y	yaban, yar, yadîgar	yayla, yol
Z z	zaf, zerd, zaza	zeybek, zavallı